Her gün iş yaparken elleriniz ve bileklerinizle çalışıyorsunuz. Ufak bir yaralanma bile en basit işleri zorlaştırabilir. Uygun tedavi ile ağrılarınızdan kurtulabilirsiniz. Uygun tedavi aynı zamanda elinizi ve bileğinizi tekrar kullanabilmenize olanak sağlar. Tedavi başlamadan önce tıbbi bir değerlendirmeden geçmeniz gerekmektedir. Böylece doktorunuz sorununuzu daha iyi anlar ve tedaviniz hızlanır.
İlk Değerlendirme
Bu değerlendirme bir ortopedist tarafından yapılır. Öncelikle tıbbi geçmişiniz araştırılır ve fiziki muayeneden geçersiniz. Daha sonra röntgen gibi teşhis edici testler uygulanabilir. Değerlendirme tamamlandıktan sonra doktorunuz size tedavi seçeneklerinizi anlatacaktır.
Tıbbi geçmişinizi araştırırken doktorunuz size daha önce el ve el bileğinizle ilgili geçirmiş olduğunuz hastalıklar ve yaralanmalar ve bunların nasıl tedavi edildikleri konusunda sorular soracaktır. Belirtilerin ne zaman başladığını muhakkak söyleyin ve hangi hareketleri daha zor gerçekleştirdiğinizi de belirtin. Daha sonra eliniz, bileğiniz ve önkolunuz muayene edilecek ve hareket genişliğinize bakılacaktır. Bu, el ve parmaklarınızı farklı yönlerde ne kadar hareket ettirebildiğinizdir. Bazı hareketleri yaparken rahatsızlık duyabilirsiniz ama doktorunuzun sorununuzu anlaması için bunlar gereklidir.
Tanı Koyucu Testler
Bazı testler muayene sırasında görülmeyen sorunlarınızı ortaya çıkarır. Bunlar:
* Röntgen: Kırık ya da çıkık kemikleri ve artrit olup olmadığını saptar.
* MR: Yumuşak dokuları detaylı şekilde gösterir.
* BT: Kemiklerin ve eklemlerin 3 boyutlu görüntüsünü sağlar.
* Elektrodiagnostik testler: Orta şiddette bir elektrik akımı vererek sinir ve kas problemlerini ortaya çıkarır.
Ağrı ve Şişliğin Azaltılması
El ve el bileği sorunlarının tedavisinde birçok yol vardır. İlk adım ise her zaman aynıdır: ağrının ve şişmenin azaltılması. Bunu yapmanın en içi yolu dinlenme, buz uygulama ve ağrıyan kısmı kalp seviyesinde tutmaktır. Doktorunuzun önerdiği ağrı kesicileri de kullanabilirsiniz. Ancak her ağrı kesici ilaçında kendine göre bazı riskler, tehlikeler taşıdığınıda unutmamalıyız.
Dinlenme dokuların iyileşmesi için fırsat yaratır. Çoğu durumda bir atel ya da askı yardımıyla başarılır. Böylece el ve bilek hareketsiz kalır. Buz koymak ağrı ve şişmeyi azaltmanın en iyi yoludur. Günde 3 - 5 kez 10 - 15 dakika arası bir buz torbası uygulamanın çok yardımı vardır. Buzu doğrudan cilde uygulamak yerine bir beze ya da havluya sarmak gerekir. Doğrudan deriye uygulamalarda buz yanığı oluşabilme riski vardır. Eli yukarıda tutmak şişme ve zonklamanın azalmasına yardım eder. En iyisi eli kalp seviyesinin üzerinde tutmaktır. Gerekirse yastıklar ile destek sağlanabilir.
Kırıklar
Düşme veya çarpma etkisiyle el ya da bilekteki kemikler kırılabilir. Bu kırıklar çok ince bir kırık çizgisine sahip olabileceği gibi çok parçalı kırık şeklinde de gerçekleşebilir. Bu yaralanmaların sonucunda genelde ciddi ağrı, şişme ve çürüme görülür. El ve parmak hareketleri kısıtlanır ve bazı durumlarda parmakların biçimi bozulur. En yaygın görülen el ve bilek kırıkları:
* Eklem kırıkları: Parmak kemiklerinin uçlarındaki kemikli kısım kırılır. Yaygın olarak yumruk şeklindeyken sert bir cisme vurulduğu zaman ortaya çıkar.
* Metakarpal kırıklar: Eldeki kemiklerden biri kırıldığı zaman gerçekleşir. Ele gelen bir darbe sonucu olabilir.
* Radius kırıkları: Bunlara Colles kırığı da denir. Radius�un önkola yakın bölgesinin eklem dışı kırığıdır. Genelde uzatılmış bir el üzerine düşünce olur. Bu olgularda orta yaş üzerinde osteoporoz değerlendirilmesi yapılmalıdır.
* Parmak kırıkları: Parmaklardaki üç kemikten biri kırıldığı zaman olur. Doğrudan bir çarpma veya parmakların sıkışması sonucu olabilir.
* Bennett kırığı: Baş parmağın alt kısmındaki metakarpal kırılması ile meydana gelir. Düşme veya darbe sonucu baş parmağın geriye doğru zorlanmasıyla olur.
* Karpal kırıkları: El bileğindeki kemiklerden biri kırıldığında meydana gelir. En yaygın karpal kırığı skafoid kemik kırığıdır. Bu kemik radius ile diğer karpal kemikler arasında bulunmaktadır.
Kırıkların Tedavisi
Kırığın tedavisi yerine ve kemiğin kırılma derecesine bağlıdır. İlk olarak kemiğin yerine konması (redükte edilmesi) gerekebilir. Kemiğin iyileşmesi için alçı ya da atel kullanmak gerekebilir. Çoğu kırıkta işlevin yerine gelmesi için kırık iyileşmesinden sonra rehabilitasyona da ihtiyaç vardır.
Kırığı redükte etmek için iki yol vardır. Kapalı redüksiyonda kemikler ameliyata gerek duyulmadan yerine konar ama açık redüksiyonda ise kırığın ameliyatla tedavisi gerekir. Bunu yaparken çivi, plak veya vidalar kullanılarak kemikler birbirine tutturulur. Kırık redükte edildikten sonra kemikleri yerinde tutmak için bir alçı ya da atel gerekecektir. Atel, göreceli olarak sert bir cihazdır ve kırığı destekler. Kırık parmaklar için sık kullanılır. Parmaklar birbirine bağlanarak da atellenebilir. Alçı ise kırık kemikleri sarmalar ve genelde el ya da bilek kırıklarında kullanılır.
Kırıklar genelde 4 - 6 hafta arasında iyileşir. İyileşmeyi hızlandırmak için dinlenmeli, buz uygulamalı ve kırık yeri kalp düzeyinden yukarıda tutmalıdır. Alçı ıslatılmamalıdır. Banyo yaparken üzerine bir plastik torba geçirmenin faydası vardır.
Burkulma ve Çıkıklar
Bir darbe ya da düşme sonucunda kemikleri birbirine bağlayan bağ dokusu yırtılabilir. Bunun sonucu olarak burkulma ya da çıkık meydana gelir. Yaralanan yeri sabit tutmak için atel ya da alçı zaman zaman kullanılır.
Bir parmağa uygulanan kuvvet ya da çekme sonucunda parmak eklemi yerinden çıkabilir. Bunun sonucu olarak ağrıyla birlikte şişme ve çürüme görülür. Parmak hareketler de kısıtlanır. Doktor tarafından eklem tekrar yerine oturtulmalıdır. Daha sonra eklemin tekrar çıkmasını önlemek için atel kullanılabilir. Ciddi çıkıklar ameliyatla tedavi edilir.
Açık bir baş parmak üzerine düşmenin sonucu olarak baş parmağın tabanındaki bağ dokusunda yırtılma meydana gelebilir. Buna bazen kayakçı parmağı adı da verilir. bağ dokusu ve etrafındaki dokular şişer, baş parmağın hareketi zorlaşır. Birkaç hafta boyunca atel ya da alçı kullanmak gerekir. Çok ciddi yırtıklarda ameliyat uygulanır.
El üzerine sert bir şekilde düşme sonucu olarak bilekteki bağ dokusunda yırtıklar meydana gelir. Böylece ağrılı şişme ve çürüme meydana gelir. Bileğin hareket ettirilmesi de zorlaşır. Basit burkulmalar atel ile tedavi edilir. Ciddi burkulmalar için alçı veya atel birkaç hafta boyunca kullanılmalıdır. Böylece bağ dokusu iyileşirken bilek hareketsiz kalacaktır.
Kesiler
Ev ya da mutfak ortamındaki kazalar ya da iş kazaları sonucu el ve bilek bağ dokusunda kesikler meydana gelebilir. Eğer bağ dokusunda kesik varsa tekrar bir araya getirmek için ameliyat gerekecektir. Parmakların eski işlevine dönmesi de fiziksel terapi ile mümkün olacaktır.
Parmaklardaki hareketi kontrol eden tendonlara fleksör ve ekstansör tendonlar denir. Hangi tendonun yaralanmış olduğu belirtilerle anlaşılabilir. Fleksör tendon yaralanmasında parmak bükülemezken ekstansör tendon yaralanmasında parmak bükülü kalır ve açılamaz.
Yara olduğu durumlarda önce yara temizlenir. Kısmi tendon kesikleri kendi kendine iyileşecektir. Eğer kesik ciddi ise dikiş atılması gerekebilir. Daha sonra iyileşmesi için atel kullanılır. Eğer tendon tam olarak kesilmişse ameliyatla birleştirilmesi gerekir. Daha sonra iyileşmesi için atel kullanılır.
Sıkışma Yaralanmaları
Sıkışma sonucunda orta ya da ciddi şiddette yaralanma meydana gelebilir. Bazen sadece parmak ucu ya da tırnak etkilenirken bazen de kemiğe kadar giden derin kesikler oluşabilir. Eğer sinir ve bağ dokusu zarar görmüşse işlevi geri kazanmak için rehabilitasyon şarttır.
Tırnağa gelen şiddetli bir darbe sonucu tırnak altında kanama olur ve bu yüzden tırnak siyah görülür. Eğer ağrı çok ciddi ise tırnaktan minik bir delik açılarak kan dışarı akıtılır ve basınç yok edilir. Her durumda tırnak kendi kendine iyileşir ve kendini yeniler. Ama yeni bir tırnağın gelmesi birkaç ay sürecektir.
Parmak ucuna gelen ciddi bir darbe kemiği birkaç yerden kırabilir. Aynı zamanda derin kesik veya tırnağın kalkmasına neden olabilir. Her durumda yara yeri önce iyice temizlenmelidir. Gerekiyorsa dikiş atılmalı bazı ciddi durumlarda deri transferi yapılmalıdır. Parçalanan kemiklerin eski haline dönmesi için de ameliyata ihtiyaç olabilir. Bu durumda çivi ya da vida kullanılabilir. Yara iyileşirken atel kullanılır.
Diğer El ve Bilek Problemleri
Yaşlanma veya yaralanma ile başka el problemleri de ortaya çıkabilir. Bunlar arasında artrit (kireçlenme) ve ganglion kistleri vardır.
Artrit (Kireçlenme): Zamanla el eklemlerindeki yumuşak doku zarar görebilir. Buna artrit adı verilir. Çoğu zaman artrit baş parmağın alt kısmındaki eklemi etkiler. Yaygın belirtileri arasında ağrı, sertlik ve elle eşyaları tutmakta zorluk vardır. Orta şiddette belirtiler ağrı kesicilerle tedavi edilebilir. Ayrıca doktorun önerisine göre kortizon enjeksiyonu da yapılabilir. Belirtiler şiddetli ise cerrahi operasyonla eklem düzeltilir. Eklem çıkarılırsa yerine bilekten alınan yumuşak doku konur ve baş parmak bir alçı ya da atele konarak iyileşmesi sağlanır.
Ganglion kistleri: Bu aslında sıvı dolu bir torbacıktır. Bilekte ya da bir parmağın alt kısmında meydana gelebilir. Bazı kistler yaralanma sonrası oluşur bazılarının ise nedeni bilinmemektedir. Bağ dokusu ve eklemlerin sürtünmesini engelleyen sıvıyı meydana getiren dokular dışarı doğru balon şeklinde şiştiği zaman kist oluşur. Kist sıvı ile dolarken ağrı olur. Doktor, kist içindeki sıvıyı enjektörle çekebilir. Ağrı için ağrı kesici kullanılabilir. Tekrarlayan kistler için cerrahi tedavi önerilebilir.
Aynı işlemlerin her gün yapılması tekrarlayan hareket yaralanmalarını oluşturur. Çoğu durumda, bağ dokusu tekrarlayan hareket sonucunda yangılı olur ve bu da ağrı oluşturur. Parmakların hareketi zorlaşabilir. Yangılı bağ dokusu sinire baskı yapabilir ve uyuşma veya his kaybı meydana gelir.
Tetik Parmak: Bu durum parmağı büken bağ dokusunu etkiler. Sağlıklı olduğu zaman bu bağ dokusu parmakta kolay bir şekilde kayarak hareket eder. Eğer bağ dokusu şişmiş ise araya sıkışabilir. Bu durumda parmağı düz konuma getirmek zorlaşır. Ağrı ve şişme oluşur. Orta derecede olgular için dinlenme ve parmağın atele alınması yeterlidir. Daha sık olarak bağ dokusu kılıfına kortizon enjekte edilerek şişme engellenir. Bu tedaviler sonuç vermezse cerrahi girişim uygulanır. Böylece bağ dokusunun hareket edebileceği alan genişletilir.
De Quervain Hastalığı: Bu durum, başparmağı hareket ettiren tendonların yangısıyla ortaya çıkar. Sık görülen belirtisi elin yumruk şekline sokulmasıyla hissedilen ağrıdır. Ayrıca parmak aşağıda doğru kıvrıldığında tutukluk hissi de olabilir. Orta derecedeki olgular için dinlenme ve atel yeterli olacaktır. Daha sık olarak bağ dokusu kılıfına kortizon enjekte edilerek şişme engellenir. Bu tedaviler sonuç vermezse cerrahi girişim uygulanır. Bağ dokusunun gevşetilmesi rahatlık verecektir.
Karpal Tünel Sendromu: Karpal tünel el bileğine giden yoldur. Bazı sinir ve dokuların önkoldan avuç içine ulaşmasını sağlar. Sık sık tekrarlanan hareketler bağ dokusu etrafındaki kaygan sıvının kalınlaşıp büyümesine yol açar. Böylece sinirlere baskı uygulanır ve uyuşma, ağrı ya da tutuş zayıflığı meydana gelir. Çoğu kişi gece uykusundan uyuşmuş ellerle uyanır. Tedavisi için önce sinir ve kas işlevleri test edilir. Daha sonra bileği sabit tutmak için atel kullanılabilir. Buz, ağrı kesici veya kortizon ile şişme kontrol altına alınabilir. Bileği kuvvetlendirici egzersizler yapılabilir. Eğer bu tedavilerin faydası olmazsa cerrahi girişim ile karpal tünelin çatısını oluşturan doku kesilebilir. Böylece tünelde yer açılır ve sinir üzerindeki bası kalkar.
Bu tip sorunları ve yaralanmaları en aza indirmek için çalışırken el ve bilekleri düz bir çizgi üzerinde tutmak, sık sık tekrarlanan hareketleri kısıtlamak, çalışırken elleri değiştirmek, ara vermek ve belirtiler görüldüğünde dinlenmek faydalıdır.
