Yol Havaları
Karadeniz bölgesinde, özellikle Rize ve Trabzon yöresinde yaygın olarak seslendirilen bir uzun hava türüdür. Sözel seslendirmede konuşurcasına (Recitatif) söyleme belirgin özelliktir. Yöre ağzı da belirgin olarak kendini gösterir. Bu türde Hüseyni makamı sıkça kullanılmıştır. Az olmakla birlikte hicaz yol havalarına da rastlanmaktadır. Ezgilerin ses genişliği en çok bir sekizlidir. Sekizliyi aşan ses genliğinde yol havasına rastlanmamıştır. Yol havasının eşlik çalgıları kemence ve tulumdur.
Konuları aşk, sevda ve doğadır. Halk şiirinin 7 ve 11 'li hece ölçüleri kullanılmıştır. Sözler anonimdir. Özellikle gurbete gidişlerde "yola vurmalar" da (yolcu etme) erkekler tarafından seslendirilir. Gelenekte doğaçtan yol havası söyleme ve ardından karşılıklı atışma niteliğinde "türkü atma" özelliğini görmekteyiz. Ancak bu atışma aşıkların yaptığı gibi bir konu üstünde, belli bir ayağa göre yapılmayıp, genellikle mani dörtlüklerinden kurulu daha sade değişmelerdir.
Horonlar çoğu kez, düğün, nişan, asker uğurlama, dini ve resmi bayramlar, erkek ve kadın toplantılarında daha çok sevinç anı ve günlerinde oynanır. Bu gelenek yerleşmiştir. Horon oyunlarının arasında da Karadeniz yöresine özel düz horon niteliğinde oyun, ayaklar yeri dövmeden sürdürülür ve uzun havanın bitiminde atlama bölümüne geçilerek oyun süratlenir.
Horonların belli bir sırası vardır. Bazı yörelerde yörelere göre de değişik sıralar vardır. Buna "Horon Faslı" denir Bu sıralanış aşağıdaki gibidir.
1. Horon kurma
2. Yol havası (Sallama-sık sıra-kız horonu-Atlama iki ayak)
3. Seyrek horon
4. Horon kurma
5. Sık sıra
6. Hemsin
7. Donya
8. Yol havası (Sallama-sık sıra-kız horonu-Of horonu)
Rize'de makama "Kayde" adı verilir. Yörede geleneksel olarak okunan türkülere "Karşuberi" ya da "Kesme Türkü" adı verilir. 14 heceli birinci dizi söylenir. Karşıdakiler ikinci kez söyleneni tekrar ederler. İkinci dizi de aynen söylenir.
