Finansal Sistem ve Finansal Piyasalar
Piyasalar, mal ve hizmetlerin üretimi, gelir dağılımı ve kaynakların dağılımı gibi karmaşık işlemleri düzenler, yerine getirir. Kıt kaynaklar ile bu kaynaklara olan talebi karşılaştırmak için toplum tarafından oluşturulan kurumlara piyasa denir. Modern toplumlar hayatta kalmak ve gelişmek, binlerce mal ve hizmet üretebilmek için işgücü, hammadde ve sermayenin doğru bileşimini yapabilmede piyasaları kullanırlar. Piyasalar, mal ve hizmetler ile kaynakların alıcılarla satıcılar arasında akımını sağlayan bir köprü görevi görürler.
Piyasalar, hangi mal ve hizmetin, hangi kalitede, ne miktarda üretileceğine karar verir. Bir piyasaya sunulan mal ve hizmetlerin fiyatı, piyasa tarafından belirlenir. Örneğin, bir malın fiyatı artarsa, işletmeler o malı daha fazla üretir. Uzun vadede, mal ve hizmetlere olan talebin ve fiyatların arttığını gören yeni işletmeler piyasaya girebilir. Fiyatlardaki bir gerileme ise genellikle mal ve hizmetlerin üretimini düşürür ve uzun vadede piyasadan bazı işletmeler çekilir. Piyasalar aynı zamanda gelir dağılımını yaparlar. Mükemmel bir piyasa sisteminde bireyler ve işletmeler, üretime bulundukları katkı kadar gelir elde ederler.
Bir ekonomik sistemde temel olarak üç tür piyasa mevcuttur:
i) Faktör piyasası,
ii) Üretim piyasası,
iii) Finansal piyasalar.
Faktör piyasası, üretim faktörlerinin alım satımının yapıldığı piyasalardır. Üretim piyasaları, mal ve hizmetlerin üretildiği piyasalardır. Tarım sektörü, sanayi sektörü gibi. Finansal piyasalar ise mal ve hizmetlerin üretim ve akımı gerçekleştirilirken ihtiyaç duyulan fonların akımını gerçekleştiren piyasalardır. Şekil 1. 2. de tüketici birimler ile üretken birimler arasındaki mal ve hizmet akımı ile fon akımları gösterilmektedir.
Ekonomik sistemde piyasa tipleri
Ekonomik sistemi oluşturan piyasalardan biri olan finansal piyasalar, fon fazlası veren birimler ile fon açığı veren birimler arasında köprü görevi görmektedir (Şekil 1.3). Ekonomide kimi birimler fon fazlası verirken, kimi birimler fon açığı verirler. Başka bir deyişle, bazı ekonomik birimler harcamalarından daha fazla gelire sahipken, bazı ekonomik birimler gelirlerinin üzerinde harcama yapmak arzusundadır. Gelirlerinden daha az harcama yapanlar, aradaki olumlu farkı, tasarruf olarak değerlendirmek ve bu tasarruflarından ek bir gelir elde etmek ister. Gelirlerinden daha fazla harcama yapmak isteyenler ise, aradaki olumsuz farkı (fon ihtiyacını), tasarruf sahiplerinden belirli bir bedel karşılığı (çoğunlukla faiz) ödünç alır.
Günümüzde, hayli karmaşık hale gelen ekonomik yapıda, ilave fona ihtiyaç duyan fon açığı veren birimlerin, fon fazlası veren ve bu fazlalarını ödünç vererek değerlendirmek isteyen tasarruf sahiplerine doğrudan ulaşmaları çok zordur. Öyleyse, fon fazlası veren birimlerle, fon açığı veren birimleri buluşturacak, her iki kesimin de ihtiyaçlarına cevap verecek bir sistemin olması gerekmektedir. Finansal sistem, bu ihtiyacı gidermek üzere oluşturulmuş bir mekanizmadır. Finansal sistemin temel amacı, borç verenler ile borç alanları bir araya getirmek, başka bir deyişle fon akımını kolaylaştırmaktır (Şekil 1.4).
Piyasalar, mal ve hizmetlerin üretimi, gelir dağılımı ve kaynakların dağılımı gibi karmaşık işlemleri düzenler, yerine getirir. Kıt kaynaklar ile bu kaynaklara olan talebi karşılaştırmak için toplum tarafından oluşturulan kurumlara piyasa denir. Modern toplumlar hayatta kalmak ve gelişmek, binlerce mal ve hizmet üretebilmek için işgücü, hammadde ve sermayenin doğru bileşimini yapabilmede piyasaları kullanırlar. Piyasalar, mal ve hizmetler ile kaynakların alıcılarla satıcılar arasında akımını sağlayan bir köprü görevi görürler.
Piyasalar, hangi mal ve hizmetin, hangi kalitede, ne miktarda üretileceğine karar verir. Bir piyasaya sunulan mal ve hizmetlerin fiyatı, piyasa tarafından belirlenir. Örneğin, bir malın fiyatı artarsa, işletmeler o malı daha fazla üretir. Uzun vadede, mal ve hizmetlere olan talebin ve fiyatların arttığını gören yeni işletmeler piyasaya girebilir. Fiyatlardaki bir gerileme ise genellikle mal ve hizmetlerin üretimini düşürür ve uzun vadede piyasadan bazı işletmeler çekilir. Piyasalar aynı zamanda gelir dağılımını yaparlar. Mükemmel bir piyasa sisteminde bireyler ve işletmeler, üretime bulundukları katkı kadar gelir elde ederler.
Bir ekonomik sistemde temel olarak üç tür piyasa mevcuttur:
i) Faktör piyasası,
ii) Üretim piyasası,
iii) Finansal piyasalar.
Faktör piyasası, üretim faktörlerinin alım satımının yapıldığı piyasalardır. Üretim piyasaları, mal ve hizmetlerin üretildiği piyasalardır. Tarım sektörü, sanayi sektörü gibi. Finansal piyasalar ise mal ve hizmetlerin üretim ve akımı gerçekleştirilirken ihtiyaç duyulan fonların akımını gerçekleştiren piyasalardır. Şekil 1. 2. de tüketici birimler ile üretken birimler arasındaki mal ve hizmet akımı ile fon akımları gösterilmektedir.
Ekonomik sistemde piyasa tipleri
Ekonomik sistemi oluşturan piyasalardan biri olan finansal piyasalar, fon fazlası veren birimler ile fon açığı veren birimler arasında köprü görevi görmektedir (Şekil 1.3). Ekonomide kimi birimler fon fazlası verirken, kimi birimler fon açığı verirler. Başka bir deyişle, bazı ekonomik birimler harcamalarından daha fazla gelire sahipken, bazı ekonomik birimler gelirlerinin üzerinde harcama yapmak arzusundadır. Gelirlerinden daha az harcama yapanlar, aradaki olumlu farkı, tasarruf olarak değerlendirmek ve bu tasarruflarından ek bir gelir elde etmek ister. Gelirlerinden daha fazla harcama yapmak isteyenler ise, aradaki olumsuz farkı (fon ihtiyacını), tasarruf sahiplerinden belirli bir bedel karşılığı (çoğunlukla faiz) ödünç alır.
Günümüzde, hayli karmaşık hale gelen ekonomik yapıda, ilave fona ihtiyaç duyan fon açığı veren birimlerin, fon fazlası veren ve bu fazlalarını ödünç vererek değerlendirmek isteyen tasarruf sahiplerine doğrudan ulaşmaları çok zordur. Öyleyse, fon fazlası veren birimlerle, fon açığı veren birimleri buluşturacak, her iki kesimin de ihtiyaçlarına cevap verecek bir sistemin olması gerekmektedir. Finansal sistem, bu ihtiyacı gidermek üzere oluşturulmuş bir mekanizmadır. Finansal sistemin temel amacı, borç verenler ile borç alanları bir araya getirmek, başka bir deyişle fon akımını kolaylaştırmaktır (Şekil 1.4).
