semiralev
Katılımcı
Bölüm 1
Canlıları inceleyen bilim dalı biyolojidir. Biyoloji, Yunanca “hayat” anlamına gelen bios ile “bilim=inceleme” anlamına gelen logos kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur.Varlıkları canlı olarak niteleyebilmek için; hücresel yapı, beslenme, solunum, boşaltım, hareket, uyarılara tepki, metabolizma, homeostazi, uyum, organizasyon, üreme, büyüme, gelişme gibi özelliklere sahip olup olmadığına bakılır. Bu özelliklere sahip olan varlıklar canlı, varlıkların canlı olma durumu ise canlılık olarak tanımlanır. Canlıların ortak özelliklerinden bazıları şunlardır:
Hücresel Yapı
- Organizmaların yapısal ve işlevsel birimi hücredir.
- Hücreler yapısal olarak prokaryot ve ökaryotolmak üzere iki çeşittir.
- Çekirdeği ve zarlı organelleri bulunmayan hücrelere prokaryot hücre denir.
- Çekirdeğe ve zarlı organellere sahip olan hücrelere ökaryot hücre denir.
- Canlıların bazıları tek hücreli bazıları ise çok hücrelidir.
Beslenme
- Canlılar, madde ve enerji ihtiyaçlarını karşılamak için beslenmek zorundadır.
- Ihtiyaç duyduğu besinleri kendi üretebilen canlılara üretici (ototrof) denir. Örneğin bitkiler besinlerini kendileri sentezlerler.
- Besinlerini dış ortamdan hazır olarak alan canlılara da tüketici (heterotrof) denir. Örneğin mantarlar ve hayvanlar heterotrof beslenirler.
Solunum
- Canlılar, yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar.
- Bu enerji ATP (adenozin trifosfat) molekülünden karşılanır.
- Hücreler ATP’yi, besini parçalayarak hücresel solunum ile üretir.
- Solunum reaksiyonları; oksijenli solunum, oksijensiz solunum ve fermantasyon olmak üzere üç çeşittir.
Boşaltım
- Canlıların metabolik faaliyetleri sonucunda oluşan atık maddeleri hücre veya vücuttan dışarı atmasına boşaltım denir.
- Canlılarda boşaltım olayı farklı şekillerde gerçekleşir.
Hareket
- Canlılar avlanmak, göç etmek, üremek, yavrularını beslemek, ışık ve suya ulaşmak gibi çeşitli nedenlerle hareket eder.
- Tek hücreli canlılar; kamçı, sil ve yalancı ayak gibi yapıları yardımıyla yer değiştirme hareketi yapar.
- Hareket bitkilerde durum değiştirme, hayvanlarda çoğunlukla yer değiştirme şeklindedir.
Uyarılara Tepki
- Canlılar, iç ve dış ortamdan gelen uyaranlara tepki gösterir. Bu durum, canlıların çevreleriyle uyum içinde olmaları ve yaşamlarını devam ettirebilmeleri açısından önemlidir.
SORULAR
SORU 1: Aşağıdakilerden hangisi canlıların ortak özelliklerinden değildir?A) Hücresel yapıda olma
B) Uyarılara tepki
C) Aktif hareket etme
D) Solunum E) Beslenme
CEVAP: C
SORU 2: Canlıların ortak özelliklerden biri olan solunumun amacı aşağıdakilerden hangisinde ifade edilmiştir?
A) Metabolizma faaliyetleri sonucunda oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırmaktır.
B) Canlılığın devamı için gerekli olan metabolizma faaliyetleri için enerjiyi sağlamaktır.
C) Neslin devamı için genetik yapının korunarak birey sayısını arttırmaktır.
D) Değişen çevre şartlarına uyum sağlayarak yaşama şansını arttırmaktır.
E) Büyüyüp gelişmek amacıyla ihtiyaç duyulan maddelerin vücuda alınmasıdır.
CEVAP: B
SORU 3: Ökaryot ve prokaryot hücreler arasında hangi yapısal farklılıklar vardır?
CEVAP: Ökaryot hücrelerde kalıtım materyali çekirdeğindedir; prokaryotlarda ise sitoplazmaya dağılmış haldedir. Ökaryotlar zarlı organellere sahipken prokaryotlarda zarlı organeller bulunmaz.
Bölüm 2
Canlıların ortak özelliklerinden bazıları şunlardır:Metabolizma
Organizmadaki yapım ve yıkım tepkimelerinin tümü metabolizma olarak adlandırılır.
asit moleküllerin birleştirilerek daha karmaşık moleküllerin sentezlendiği yapım tepkimelerine anabolizma denir.
Büyük moleküllerin daha basit bileşiklere yıkıldığı kimyasal tepkimelere katabolizma denir.
Homeostazi
Bütün çevresel değişimlere rağmen organizmada kararlı bir iç ortamın sağlanması ve korunması olayına homeostazi denir. (Iç denge)
Canlılardaki tüm sistemler, homeostaziyi korumaya yönelik çalışır.
Örneğin; vücut sıvılarının asit baz dengesinin ayarlanması, vücut sıcaklığının sabit tutulması, zararlı atıkların vücut dışına atılması.
Uyum
Uyum (adaptasyon), bir organizmanın yaşadığı çevrede hayatta kalma ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerin tamamıdır. Bu özellikler nesilden nesle aktarılır.
Organizasyon
Tek hücreli canlılarda organizasyon, hücre içindeki yapıların uyumlu çalışmasını ifade eder.
Çok hücreli canlılarda ise organizasyon; atom, molekül, organel, hücre, doku, organ, sistem ve organizmadan oluşur.
Üreme
Canlıların soylarını devam ettirmek için yeni bireyler oluşturmasına üreme denir.
Eşeysiz üremede ana birey, kendisiyle aynı kalıtsal özelliklere sahip yavrular meydana getirir.
Eşeyli üreme, dişi ve erkeğe ait üreme hücrelerinin birleşmesiyle yeni bireyler meydana gelmesidir. Eşeyli üremeyle oluşan yavrular hem anadan hem de babadan gelen özellikleri taşır. Bu şekilde kalıtsal çeşitlilik sağlanır.
Büyüme ve Gelişme
Büyüme tek hücreli canlılarda sitoplazmanın hacimce ve kütlece artışı ile çok hücreli canlılarda ise hücre sayısının ve hacminin artışıyla sağlanır.
Gelişme ise canlının sahip olduğu yapıların zamanla değişerek fonksiyonel olarak olgunlaşmasıdır.
SORULAR
SORU 1: Aşağıdakilerin hangisinde canlıların organizasyon basamakları küçükten büyüğe doğru sıralanmıştır?A) Hücre - Organel - Doku - Sistem - Organizma
B) Organizma - Hücre - Doku - Organel - Sistem
C) Organel - Hücre - Sistem - Doku - Organizma
D) Organel - Hücre - Doku - Sistem - Organizma
E) Hücre - Organizma - Organel - Doku - Sistem
CEVAP: D
SORU 2: Aşağıda canlıların ortak özellikleri ile ilgili tanımlar verilmiştir.
- Yaşamsal faaliyetleri sürdürebilmek için gerekli enerjinin sağlanmasıdır.
- Yapım ve yıkım reaksiyonları sonucu oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır.
- Çevresel değişimlere rağmen kararlı bir iç yapının korunmasıdır.
- Neslin devamı için canlıların çeşitli şekillerde sayılarını arttırmalarıdır.
A) Homeostazi
B) Solunum
C) Üreme
D) Boşaltım
E) Metabolizma
CEVAP: E
SORU 3: Canlıların gerçekleştirdiği;
I. eşeysiz üreme
II. oksijenli solunum
III. enerji kullanımı
faaliyetlerinden hangileri tüm canlılar tarafından gerçekleştirilir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) Yalnız III
D) I ve II
E) I, II ve III
CEVAP: C
