EĞİTİM ÖĞRETİM SÜRECİNDE KULLANILAN ÖLÇME ARAÇLARI
A. Geleneksel Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri
1. Çoktan Seçmeli Testler
Çoktan seçmeli testler bir sorunun doğru cevabının, verilen seçeneklerden bulunmasını gerektiren bir test türüdür. Büyük öğrenci gruplarına uygulanması gereken testlerin neredeyse tamamı çoktan seçmeli maddelerden oluşmaktadır.
Çoktan Seçmeli Madde Nedir?
Çoktan seçmeli bir madde; bir problem durumu sunan bir madde kökü ile madde kökünü izleyen üç ya da daha çok sayıdaki seçmelik cevaplardan oluşur. Madde kökü, bir soru cümlesi ya da bir eksik cümle olabilir. Madde kökünü izleyen seçimlik cevaplara madde şıkları ya da seçenekler adı verilir. Madde kökünde verilen bilgilere göre, seçeneklerden biri, maddenin doğru ya da en doğru cevabıdır; diğer seçeneklere yanlış cevaplar ya da çeldiriciler denir.
Çoktan Seçmeli Madde Türüne Özgü Temel Terimler
Ayırt ediciliği artar.
Çeldiriciler
Testlerde çeldiriciler önemlidir.
Çeldiriciler, bilmeyen öğrenciye ipucu vermemelidir. Çeldiriciler konuyu bilenleri değil bilmeyenleri yanıltmalıdır.
Çeldiriciler madde kökündeki konuya ilgisiz olmamalıdır.
Çeldiricilerin doğru cevaba yakınlığı arttıkça madde zor bir madde olur ve bilenle bilmeyeni ayırt etme gücü artar. Olumsuz özellikler ile ilgili çeldirici bulmakta zorlanıldığında, madde kökü olumsuz cümle formatı kullanılmalıdır.
Çoktan Seçmeli Madde Türleri
Çoktan seçmeli maddelerin en çok kullanılan türleri şöyle sıralanır:
MADDE KÖKÜNE GÖRE SINIFLAMA
1- Madde kökü soru kipinde olan maddeler.
a- Olumlu soru biçimindeki maddeler.
b- Olumsuz soru biçimindeki maddeler.
2- Madde kökü eksik cümle olan maddeler.
3- Tek bir doğru cevap isteyen maddeler.
4- En doğru cevap isteyen maddeler.
1- KÖKÜ SORU KİPİNDE OLAN MADDELER:
Bu tür sorularda madde kökü olumlu ya da olumsuz bir soru cümlesidir.
Aşağıdakilerden hangisi, “NİÇİN İNANMIYORSUN KAZANIN ÖLDÜĞÜNE, DOĞDUĞUNA İNANIYORSUN DA” mısrasının düz yazıya en doğru çevrilmişidir?
A-Niçin kazanın doğduğuna inanıyorsun da öldüğüne inanmıyorsun?
B- Doğduğuna inanıyorsun kazanın da niçin öldüğüne inanmıyorsun?
C- Niçin inanmıyorsun kazanın öldüğüne, doğduğuna inanıyorsun da?
D- Kazanın doğduğuna inanıyorsun da öldüğüne niçin inanmıyorsun?
E- Kazanın öldüğüne niçin inanmıyorsun, doğduğuna inanıyorsun da?
2- KÖKÜ BİR EKSİK CÜMLE OLAN MADDELER:
Bu tür maddelerde, madde kökü ile seçeneklerin her biri birleştirildiğinde gramer ve anlam bakımından tam bir cümle ortaya çıkar.
Genel anlamda geçerlik, bir testin;
A- okutulanları örnekleyebilme derecesidir.
B- öğretim hedeflerini ölçebilme derecesidir.
C- kullanılış maksadına hizmet derecesidir.
D- kişilerin gelecekteki başarılarını yordama gücüdür.
Ancak seçeneklerin tek bir tanesiyle birleştirildiğinde doğru bir cümle ortaya çıkar ve maddenin doğru cevabı da bu olur.
3- TEK DOĞRU CEVAPLI MADDELER:
Bu tür maddelerin seçeneklerinden yalnızca bir tanesi kesinlikle doğru cevaptır. Doğru cevabın dışındaki seçeneklerin tümü ise kesinlikle yanlıştır.
4- EN DOĞRU CEVAP GEREKTİREN MADDELER
En doğru cevap isteyen maddelerde seçeneklerin tümü kısmen doğrudur, fakat seçeneklerden birisi açıkça diğerlerinden daha doğrudur. Bu madde türü daha karmaşık davranışları ölçmek için kullanılır.
Aşağıdakilerden hangisi, yazılı yoklamaların avantajlarından birisidir?
A) Çabuk puanlanabilmesi
B) Üst düzeydeki zihinsel süreçleri ölçmeye uyarlanabilmesi
C) Puanlamasının nesnel ve güvenilir olması
D) Yeterli ve temsil edici bir örneklem almaya olanak vermesi
En doğru cevap maddesinde, kökte en doğru cevabın istendiğini belirten kısmın altı çizilmeli ya da bu kısımlar büyük harfle yazılmalıdır. Aksi takdirde bu kısım, cevaplayıcının gözünden kaçabilir ve cevaplayıcı maddeyi bir doğru cevap maddesi olarak algılayıp ona göre cevaplandırır.
Bu tür cevap maddelerinde yukarıdakilerin hepsi/hiçbiri kullanılmamalıdır.[2]
Çoktan Seçmeli Testlerin Dezavantajları
· Kısmi bilgiyi değerlendirme imkanın olmaması,
· Tahmin yüzdesinin yüksek olması, (4 seçenekli bir soruda bu oran minimum % 25’ dir.)
· Dil ve terminolojinin önemli bir etki yapması,
· Düşünme stilinin etkili olabilmesi,
· Soruda seçeneklerin yerlerinin önemli olabilmesi,
· Cevabın nedenini bilmenin mümkün olmaması olarak sıralanabilir.
Çoktan Seçmeli Madde Türleri
Madde kökünde, yoruma açık olan sözcükler ve doğru cevabı bilen bir cevaplayıcı bile madde yazarının aklından geçeni keşfe zorlayan belirsizlik bulunmamalıdır. Bilmece gibi, ne sorulduğu açık olmayan madde yazılmamalıdır.
Madde kökü, ilgisiz, iş görüsü olmayan gereksiz sözcüklerle şişirilmemelidir.
Eğer mümkün ise, madde kökü, maddenin büyük kısmını oluşturmalıdır. Bunun tersi bir uygulama, aynı sözcük ya da sözcüklerin tekrarlanmasına neden olur.
Bir maddenin cevaplandırılması, sunulan bir materyale bağlı ise, ilgili materyal, madde kökünden açıkça ayırt edilebilecek biçimde ayrı yazılmalıdır.
Testteki her madde, başka maddelerin cevaplandırılmasında ipucu olmayacak bağımsız bir problemi içermelidir.
Seçenekler, hem onların okunmasını ve algılanmasını kolaylaştıracak hem de kağıttan tasarruf sağlayacak bir düzende sunulmalıdır.
Çoktan seçmeli maddelerde seçenek sayısı 4 ya da 5 olmalıdır.
Seçenekler arasında sadece tek bir doğru ya daen doğru cevap bulunmalıdır.
Seçeneklerin belirtilmesinde, büyük harfler (A,B,C,D,E) kullanılmalıdır.
Madde yazarken normal yazım ve noktalama kurallarına uyulmalıdır.
2. Doğru Yanlış Soruları
Öğrencinin belli konulardaki yanlış veya doğruları ayırt edebilme gücünü ölçmek amacıyla bir kısmı doğru bir kısmı yanlış önermelerden oluşan testlerdir. Öğrenciden hangi cümlenin doğru yada yanlış olduğunu bulması istenir.
ÖZELLİKLERİ
· Doğru yanlış testlerindeki maddeleri cevaplama işi hem kolaydır hem de çok az zaman alır. Bu özelliklerden dolayı bir sınav süresi içinde diğer bütün tekniklere kıyasla daha fazla soru sorma imkanı ortaya çıkar. Bu durum, bu tür testleri kapsam geçerliği en yüksek teknik haline getirir.
· Puanlanması kolay, çabuk ve objektiftir.
· Doğru yanlış türü maddelerin geliştirilmesi kolaydır ve çok zaman almaz.
· Yalnızca iki seçenek olduğu için şansla puan elde etme ihtimali yüksektir. (% 50)
· Bir doğru yanlış testi öğrencilerin yanlış öğrendikleri yerleri ortaya çıkarmaya elverişli değildir.
· Kullanılacak ifade mutlak anlamda doğru yada yanlış olmak zorundadır.
· Bu sınav türü eğitimin alt ve üst basamaklarında kullanılabilir.
· Cevaplanması çok zaman gerektirmediğinden çok geniş bir bilgi alanı yoklanabilir.
DOĞRU-YANLIŞ TESTİNİN KULLANILACAĞI DURUMLAR
Prensiplerin ve genellemelerin iyi anlaşılıp anlaşılmadığının yoklanacağı durumlarda ve belli bir nokta ile ilgili yalnız iki ihtimal veya seçme olduğu durumlarda doğru-yanlış maddeleri kullanılabilir.
DOĞRU-YANLIŞ SINAVLARININ YARARLI YÖNLERİ:
· Hazırlanması ve puanlanması kolaydır, objektiftir.
· Kapsam geçerliği yüksek olan bir test türüdür.
· Öğrencilerin istenen cevabı vermesi kolaydır.
DOĞRU-YANLIŞ TÜRÜ SINAVLARIN SINIRLI YÖNLERİ:
· Üst düzey bilgiler yoklanamaz.
· Bilgi ve kavrama basamağındaki bilgileri ölçer.
· En az 50 sorudan oluştuğu için hazırlanması fazla zaman alır.
3. Yazılı Yoklamalar
Cevaplayıcının sorulan soruların cevaplarını düşünüp hatırlayarak ve hatırladığı cevabı organize edip yazılı olarak sunduğu sınav türüdür. Kâğıt kalem veya essay tipi sınavlar da denir. Yazılı sınavlar kişinin özgün ve yaratıcı düşünce gücünü, yazılı anlatım becerisini, belli konulardaki görüşünü, ilgisini ve tutumunu ölçmede kullanışlıdır. Yazılı sınavı uygulamaları farklı şekillerde yapılabilir.
Bunlar;
1-Klasik yazılılar: Tanıma uygun olarak, günümüzde birçok öğretmenin uyguladığı sınav tarzıdır.
2-Tercihli sınavlar: Sınav soruları arasında tercihli sorular varsa bu tür sınavlara tercihli sınavlar denmektedir. Tercihli sınavlar birkaç biçimde uygulanabilir. Örneğin, sorular konulara göre gruplandırılarak her gruptan belirli sayıda soru seçilip cevaplandırılması istenebilir; belirli soruları zorunlu tutarak yanında seçimlik sorular verilerek belirli sayıda da seçimlik sorunun cevaplandırılması istenebilir ya da tüm sorular verilerek bunlardan seçilecek belirli sayıda sorunun cevaplandırılması istenebilir.
Yazılı yoklamalarda kullanılan çeşitli soru tipleri vardır. Bunlar;
a-Sınırlı cevap soruları (Kısa cevap gerektiren sorular): Cevapları çoğunlukla sınırlı veya kısa olan sorulardır. Verilecek cevabın niteliğine, uzunluğuna ve örgütlenmesine ilişkin bazı sınırlamalar getirilir (Listeleyin, tanımlayın, nedenlerini sıralayın gibi).
b-Serbest cevap soruları (Uzun cevap gerektiren sorular veya açık uçlu sorular): Cevapları sınırlı olmayan, kompozisyon tipi sorulardır. Cevabın içerik, nitelik ve uzunluğunu belirlemede cevaplayıcıya belli ölçülerde özgürlük verilir (Yaratıcı düşünme gücü, bilgiyi örgütleme yeteneği, düşüncelerin iç tutarlığını ve dış tutarlığını değerlendirme gücü gibi özelliklerin ölçülmesinde kullanılabilirler). Bu tip sorulardan az sayıda sorulabildiğinden kapsam geçerliğini düşürücü etkileri vardır. Ancak, kompozisyon becerileri, sentez ve değerlendirme basamağındaki davranışlar, yaratıcılık ve özgünlük gibi değişkenler ölçüleceği zaman zorunlu olarak kullanılması gereken sorulardır.
c-Zorunlu cevaplı sorular: Bütün cevaplayıcılar tarafından cevap verilmesi zorunlu olan sorulardır.
d-Seçimlik sorular: Cevaplandırılması cevaplayıcıların seçimine bırakılan sorulardır. Bazı durumlarda verilen bütün sorular arasından belirlenen kadarının cevaplandırılması istenir. Bazı durumlarda da zorunlu cevaplandırılacak soruların yanında seçimlik sorularda verilerek, zorunlu sorular yanında seçimlik sorulardan belirlenen kadarının seçilip cevaplandırılması istenir.
Yazılı Sınav Hazırlarken Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:
1- Sorular açık, anlaşılır olmalı; cevaplayıcılar farklı şekilde algılanmamalı.
2- Mümkünse veya amaca uygunsa açık uçlu sorular yerine kısa cevap gerektiren sorular sorulmalı.
3- Sorular birbirinden bağımsız olarak cevaplandırılabilmeli. Her biri belirli bir davranışlar zincirini yoklamalı.
4- Soru ders kitabından veya bilinen bir kaynaktan olduğu gibi alınmamalı (Ezberi yoklar ve geçerliği düşürür).
5- Sorularda ifade ve yazım hataları bulunmamalıdır. Bu hatalar soruların yanlış anlaşılmasına sebep olabilir. "Adamın, eskiden ne yaptığı ile ilgili bir kaygısı yoktu" ile "Adamın eskiden, ne yaptığı ile ilgili bir kaygısı yoktu" farklı anlamlarda cümlelerdir.
6- Gereğinden çok soru yazılmalıdır. Böylece sorular incelenerek düzeltilir ve uygun sorular seçilir.
Yazılı sınavlarının puanlanmasında değişik tekniklerden yararlanılabilir.
Yazılı Sınavlarını Puanlama Teknikleri
1- Genel İzlenimle Puanlama: Puanlayıcının cevaplayıcının kâğıdını baştan sona okunduktan sonra genel izlenimine göre bir puan vermesidir. Özellikle kompozisyon kâğıtları genelde böyle puanlanır. Bu tekniğin puanlama güvenirliği düşüktür.
2- Sınıflama: Cevaplayıcıların kâğıtlarına hızlıca göz atılarak "iyi, orta, zayıf” gibi sınıflara ayrılması ve daha sonra bu sınıflardaki kağıtların puanlanmasıdır. İstenirse bu sınıflar da kendi içinde yeniden sınıflandırılabilir. Genel izlenime göre puanlama güvenirliği yüksektir ancak yine de puanlama güvenirliğinin düşük olduğu söylenebilir.
3- Sıralama: Tüm cevaplayıcıların kâğıtları puanlayıcı tarafından birbiriyle karşılaştırılarak en iyiden en zayıfa doğru sıraya konur. Bütün kâğıtlar bu şekilde sıralandıktan sonra en iyi kâğıda en yüksek not, diğerlerine de buna göre azalan puanlar verilir. Puanlar ilk iki yöntemden daha güvenilirdir ancak yeterli puanlama güvenirliği olduğu söylenemez.
4- Anahtarla Puanlama: Cevaplayıcılardan beklenen cevaplar listelenir. Bu listeye cevap anahtarı denir. Sonra bu listedeki cevaplara göre puanlama cetveli oluşturulur. Puanlama cetveli ve cevap anahtarı kullanılarak yapılan puanlamaya anahtarla puanlama denir. Puanlar diğer puanlama tekniklerine göre daha güvenilirdir yani daha az hatalıdır.
Puanlamada Dikkat Edilecek Noktalar
1- Ölçme konusu olmayan etkenlere puan verilmemelidir (Yazı güzelliği, anlatım gücü vb).
2- Cevaplayıcıyı tanımaktan ileri gelen puanlama yanlılığını önlemek için isimler kapatılmalıdır.
3- Bir sorunun iyi cevaplanmış olması diğer sorulara verilecek puanı etkileyebileceğinden puanlama soru-soru yapılmalı. Her kâğıtta aynı soru okunmalı ve puanlanmalıdır.
4- İyi bir öğrenciden sonra orta bir öğrenci zayıf, zayıf bir öğrenciden sonra ise aksine iyi görünebilir. Bu etkiyi gidermek için kâğıtlar sınıflandırılabilir.
5- Mümkünse birden fazla puanlayıcı kullanılmalıdır.
6- Yorgunluk ve dikkat eksikliği başladığına okuma ve puanlama bırakılmalıdır
7- Anahtarla puanlama imkânı yaratılmalıdır.
4. Ödev Ve Projeler
Öğrencilerin soru veya konuları ders dışında kendi çabalarıyla çözmesi / araştırması; bir inceleme yaparak sonucunu rapor halinde yazabilmesi; bir konuyu derinlemesine araştırması; araştırma, bağımsız çalışma, yaratıcı düşünme, farklı kaynaklar kullanabilme, yardım alma becerilerinin geliştirilmesi; uygulama ve üst düzeydeki davranışların geliştirilmesi ve ölçülmesi vb. amacıyla kullanılan araçlardır.
Ödevler-projeler bazı ölçmecilerce bir ölçme yöntemi olarak kabul edilmez. Ancak ödev ve projelerdeki başarı genel başarının önemli bir yönünü yansıtır ve tanımdaki amaçlar eğitimin amaçları arasındadır. Bazı ölçmeciler ise yukarıdaki görüşün aksine ödev ve proje uygulamaları sonucunda sınav kaygısından uzak, gerçeğe daha yakın bir davranış ölçüsünün elde edileceğini savunur. Bu görüşte de gerçek payı vardır. Ancak bu uygulamalar gözetimden uzak yapıldığından puanların geçerliği şüphelidir. Ödev öğrencinin kendisi tarafından yapılmamış olabilir. Bu tür uygulamalar iyi bir ölçme yöntemi olmasa da iyi bir kendi kendine öğrenme yöntemidir. Puan verilmediği zaman yeterli etkiyi gösterememe riskini önlemek için puan verilmeli ama sakıncalarından dolayı nota katılacak ağırlığı düşük olmalıdır.
Türleri:
1- Bireyse ödev veya projeler.
2- Grup ödevleri veya projeleri
Uygulama Şekilleri:
1- Herkese aynı konu ya da sorunun verilmesi,
2- Kişilere veya gruplara farklı konu ya da soruların verilmesi.
Uygulamada Dikkat Edilecek Noktalar
1- Her öğrenciye ya da gruba farklı konu veya soruların verilmesi amaca daha fazla hizmet edebilir.
2- Ödev veya projeler öğrencilerin ilgilerine göre dağıtılırsa veya kendilerinin seçmelerine izin verilirse beklenen faydanın sağlanma olasılığı artar.
3- Verilen konular öğrencilerin üstesinden kalkabilecekleri bir güçlükte olmalıdır.
4- İnceleme/araştırma amacıyla yararlanabilecek muhtemel kaynaklar ve bulunabilecekleri yerler belirtilmelidir.
5- Konunun kapsamı açıkça belirtilmeli, sınırlan çizilmelidir.
6- Puanlama bir anahtara göre yapılmalıdır. Bu nedenle bir anahtar hazırlanmalıdır.
5. Kısa Cevaplı Testler
Bir kelime, bir rakam, bir cümle veya kısa bir liste ile cevaplandırılabilecek sorulardan oluşan, cevaplayıcının cevabı düşünüp hatırlayarak yazılı olarak sunduğu ölçme araçlarına kısa cevaplı testler denir.
Cevapların düşünüp hatırlanması ve yazılması bakımından yazılı sınavlara; puanlama kolaylığı ve objektifliği bakımından çoktan seçmeli testlere benzer.
Soru Türleri:
1-Soru Kipinde Sorular: Madde soru cümlesi biçimindedir. “Kim, nasıl, niçin, nerede vb.” soru kipleri ile biten cümlelerden oluşur.
ÖR: “Bir ölçme aracında aranması gereken en önemli nitelik hangisidir?”
2-Eksik Cümle Tipinde (Boşluk Doldurmalı) Sorular: Öğrencilerden ifadelerde, cümlelerde veya paragraflarda bırakılan boşluk ya da boşluklara uyan kelimeyi veya cümleyi (kelimeler veya cümleleri, sayıları vb.) yazması beklenen sınav türüdür.
ÖR: “Ölçek türlerinden, .... .... her işlemi yapmaya uygundur.” Cümledeki boşluğa uygun kavramı yazınız.
3-Tanımlamayı Gerektiren Sorular: Bu tip sorularda bir kavramın tanımı, bir tanımı belirten kavram veya bir olgunun belirgin özelliklerinin yazılması istenir.
4-Tanımayı Gerektiren Sorular: Bu tip sorularda bir bilginin, kavramın, tanımın, özelliklerin veya işlem basamaklarının tanınması istenir.
Özellikler:
1-Cevaplayıcı cevabını düşünüp bularak yazmak zorundadır. Şans başarısı olmadığından güvenirlik yükselir.
2-Cevaplayıcı istediği cevabı verme özgürlüğüne sahiptir ancak yazılı sınav sorularına verilen cevaplarda olduğu gibi şişirme yapamaz.
3-Uygulama ve analiz düzeyine kadar davranışlar yoklanabilir. Bu nedenle kullanışlıdır.
4-Her eğitim düzeyine uygun düşen sınav tipidir. Her yaştaki öğrenciye uygulanabilir. Bu sebeple kullanışlıdır.
5-Puanlama göreceli kolaydır ama tamamen objektif (nesnel) olmayabilir. Kullanışlıdır ve kısmen de güvenilirdir.
6-Çok soru sorulabileceğinden kapsam geçerliği yazılı yoklamalardan yüksektir.
7-Cevaplar kısa ve belirgin olduğundan puanlama güvenirliği yazılı yoklamalara göre yüksektir. Bu sebeple güvenirlik artar.
8-Fikirleri kompoze etme, yazı güzelliği, kâğıdın düzeni gibi etkenler ölçmeye daha az karışacağından geçerliği yazılı yoklamalardan yüksektir.
9-Soruları hazırlama ve puanlama kolaydır. Bu nedenle kullanışlıdır.
10-Şans başarısı yoktur. Bu nedenle güvenirlik artar.
11-Testi tekrar kullanma imkânı ayrı bir cevap kâğıdı kullanılarak yaratılabilir. Bu durumda kullanışlılık artar.
12-Sorularda şekil, harita ve grafiklerden faydalanılabilir. Bu sebeple testin kullanışlılığı yükselir.
6. Sözlü Sınavlar
Soruların sözlü olarak sorulup, cevaplayıcının cevaplarını düşünüp hatırlayarak sözlü olarak sunduğu sınav türleridir. Sözlü yoklamalar da denir. Birçok soru tipi kullanılabilir. Uygulanmasında çeşitlilik görünmekte belirli standartlardan uzak sınavlardır. Bu nedenle sınav türlerini sınıflamak zor olmaktadır.
Kullanıldığı alanlar:
1-Okul öncesi ve ilköğretimin ilk yıllarında yararlanılmalıdır.
2-Konuşma becerileri, sözlü anlatım gücü gibi özellikleri ölçmede kullanılabilir.
3-Müzik alanındaki becerileri ölçmede de kullanılabilir.
4-Yabancı dil konuşma becerisini belirlemede kullanılır.
Aksak Yanları:
1-Bir sorunun ancak bir cevaplayıcıya sorulması; cevap yanlış da olsa başka cevaplayıcıya sorulamaması,
2-Az sayıda soru sorulmasının güvenirliği ve geçerliği düşürmesi,
3-Puanlama güvenirliğinin genelde düşük olması,
4-Özellikle ölçülmediği durumlarda konuşma diline hâkimiyet, sözlü anlatım gücü gibi değişkenlerin ölçülecek değişkene karışarak geçerliği düşürmesi,
5-Cevaplayıcıya fazla zaman verilmemesi,
6-Soruyu soranla cevaplayıcının etkileşim içinde olması,
7-Heyecan-sıkılma-korku gibi etmenlerle soruyu soranın ses tonu-jest ve mimikleri veya cevaplayıcıya karşı takındığı tavrın geçerliği düşürmesi olarak sayılabilir.
