Naz Etme Kahve!
Tarihe mâl olmuş bir bilmece geçmişten bugüne şöyle seslenir:Ol nedir kim bir güzel esmer civân
Râhat-ı rûh u hayât-efzâ-yı cân
Anın için meyleyip erbâb-ı dil
Iyş u nûş eyler anınla her zaman
Ruhun rahatı, ömre ömür katan ve bundan dolayı gönül ehlinin her daim ona meylettiği esmer güzeli kimdir diye sorduğumuzda elbette kahve diyeceğiz. Nitekim bu olayın tiryakileri de bilirler ki, rengiyle ve şekliyle güzel olduğu gibi kokusu ile de ayrı bir cazibeye sahiptir kahve. Biz bu yazımızda tahmin edilenin aksine kahvenin genel tarihini değil, tarihimizde kahve için söylenen bir şiiri sizlerle paylaşacağız.
Şu kadarını söylemek gerekirse Türk milleti bu kara kuru nesne ile tam manasıyla 16. asırda tanışmış bulundu. Kesin bir tarih hakkında kronikler ittifak etmiyorsa da, eğer bir sene tayin etmek gerekirse bunun 1500’lü yılların ortası olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Osmanlı halkı Yemen bölgesinden ithal olan bu siyah tohumu önce uzaktan seyretti, seyretti; fakat bir müddet sonra ona öyle ısındı ki, hakkında münakaşalara, ihtilaflara ve hatta kavgalara bile tutuştular. Bunun sebebi açıktı…
El-cevab: ?
Kahve Aşkı
Bu lezzetli, hoş kokulu –tabi kimine göre de acı ve tatsız- olan içeceğin acaba dinî çerçeveden bakıldığında içilmesi münasip miydi? Çünkü daha önceki yüzyıllarda İslam diyarında buna benzer bir şey ne görülmüş ne de içilmişti! Derhal âlimlere, müftülere ve hatta şeyhülislamlara müracaat edilmiş ve kahve için nasıl bir hüküm verileceği merakla beklenmeye başlanmıştı. Netice olumluydu ve “el-cevab: Caizdür” fetvası söz konusu tedirginliği giderip tiryakilerin gönlüne su serpti.
Bu saatten sonra bir müddet sükûnet sağlandı ise de daha sonra kahve aleyhtarı olanlar durumu abartarak yeniden ortalığı velveleye verdiler. O kadar ki, mesele dönemin Şeyhülislamı Bostanzade Mehmed Efendi’ye kadar çıktı. Zamanın şairlerinden bir tanesi bu fetva istenen konuyu şiire büründürerek, büyük âlime 24 mısralık bir manzume sundu. Tabi hazret bundan geri kalır mı…
O da 104 mısradan oluşan bir cevap hazırladı ki, kahve içilmesinin dinen hiçbir mahzuru olmadığını şiirsel bir dille ispatladı. Eğer kısmet olursa bir başka yazıda bu suali ve cevabı ele almaya çalışalım, şimdilik konumuzu fazla dağıtmayalım.
Kahvehaneler
Daha sonra İstanbul’ un muhtelif semtlerinde meclisler kurulmaya başlandı ve haşmet-meab kahve huzurunda ilmi ve edebî topluluklar teşekkül etti. Binaenaleyh bu noktada söz konusu meclisleri zamanımızdaki vakit öldürülen, beyhude nefes tüketilen kahvehaneler ile karıştırmayalım. Nitekim o dönemde kahvenin birleştirici unsurundan istifade edilerek, bu mekanlarda ilim ehli yahut ilme hasret kişiler toplanır, kimi zaman kitaplar okunur, kimi zaman da edebi münazaralar tertip edilirdi. Kahve eşliğinde sohbetler husule gelir, haller gönüller sorulur ve bir fincan kahvenin kırk yıllık hatırı bizzatihi müşahede edilirdi.
Uzatma Kahve!
Sözü fazla uzatmadan yukarıda okuyucularımıza vaad ettiğimiz şiiri arz edelim. Bu şiir bir halk şairinin dilindendir. Yazarı Âşık Zülalî’dir ve 19. yüzyılda yaşamıştır. Dönemine göre dili gayet anlaşılır olduğundan herhangi bir izahata da mahal bırakmamaktadır. Şiirden anlıyoruz ki Âşık Zülali de bir kahve mübtelasıdır ve hatta bundan öte ismi gibi bir kahve âşığıdır:
Hayat suyu musun ey sâdık vefâ?
Gel yetiş derdime, naz etme kahve!
Hazm eder, verirsin mideye safâ
Meziyetin çoktur, uzatma kahve!
…
Yemen’den gelirsin yolların uzun
Her nere gidersen karadır yüzün
Gâhi tatlı, gâhi acıdır özün
Bu hâlin kimseye belletme kahve!
…
Kendin siyah amma fincanların kar!
Kimseye yok, sana olan itibar
Aman! Eksik olma kıyamet kopar!
Sakın tiryakiyi incitme kahve!
…
Şekerle pişince sever Zülali
Nezaketle uzar dost yâran eli
Buyursunlar, yağar yağmur misâli
Sen de mağrur olup, naz etme kahve!
...
Efendim, son olarak kahve ile tütünün birbirinden ayıramayanlar için eskilerin bir sözünü de söyleyelim, tâ ki “kahve-tütün” müptelaları daha sonra “Niçin muhteşem ikilinin arasına ayrılık sokup, onları beraber anmadın!” deyip şikayette bulunmasınlar.
Bunun misli gibi bir başka benzetme yoluna gidilerek çay için de benzer deyişler söylenmişse de şu an itibariyle başına tâcını kondurduğumuz esmer güzelini incitmeyelim ve iyisi mi bir fincan kahve ile nâz u niyâzı ber-taraf edelim!
amann karışık bir şey neyse
)