Nevruz Nedir?

Nevruz nedir; Yeni gün, yeni yılın ilk günü.

Neden kutlanır: doğa uyanır, bahar başlar.

Kimler Nevruz kutlar; Türkler, Farslar, Kürtler, Zazalar, Azeriler, Afganlar, Arnavutlar, Gürcüler, Türkmenler, Tacikler, Özbekler, Kırgızlar, Zerdüştler, Bahailer ve daha birçokları.

Nevruz kelimesi Farsçadır. “Yeni gün” demektir. Tarihteki bilinen ilk Nevruz 2. Asır’da Pers İmparatorluğu’nda kutlandı. Ama yine Pers ülkesinde M.Ö. 648 ve 330 yılları arasında değişik milletler Pers Şahına Nevruz gününde hediyeler getirdi.Nevruz Türk kavimleri tarafından M.Ö. 8. Asır’dan günümüze kadar her yıl 21 Mart'ta kutlandı.

Nevruz geleneği son Buzul Çağı'nın bitmesiyle başladı. Neredeyse 15.000 yıllık bu bayram, “insan”, “doğa” ve “evren” arasındaki bütünlük ve aidiyetin önemli bir simgesi. İran kültüründe Nevruz avcılıktan hayvancılığa ve yerleşik yaşama geçişi temsil eder. O zamandan beri Nevruz tabiat şartlarına bağlı yaşayan insan için bereket ve mutluluk anlamını taşıyor.

Esasında Nevruz için en kısa ve dolgun içerikli özet, “doğunun bilgeliğinin gösterişli bir simgesi” olabilir. En uzun Nevruz kutlamaları Afganistan’da yapılır. Bu ülkede Nevruz iki hafta sürer. Hatta Mezarı Şerif şehrinde 40 gün boyunca kutlamalar devam eder.

Nevruz ile ilgili bir diğer önemli detay da, Nevruz’un Zerdüşt tarafından düzenli bayram haline getirildiği gerçeği… Bu olgu, Nevruz’un felsefi derinliğini de göstermesi bakımından çarpıcı. Bugün Nevruz çok geniş bir coğrafyada ve Türk toplumlarında kutlanıyor. Bu nedenle, gelelim “Türkler” ve “Nevruz” ilişkisine…

Türklerin Yeni Günü…

Nevruz Türkiye dışındaki Türkî cumhuriyetlerde resmi bayram olarak kutlanıyor. Nevruz Türkiye’de de 1995’te bayram

olarak kabul edildi, ama resmi bayram olmadı. Nevruz Türk mitolojisinde Türklerin demirden bir dağı eriterek özgürlüğüne kavuştuğu efsanede de yer alıyor. Türk kültüründe demirden dağın eritildiği gün baharın başladığı ve doğanın uyandığı gün olan Nevruz olarak kabul ediliyor.

Türk Takvimi bir günü 12 bölüme ayırır. Her bölüm iki saat uzunluğundandır. Çağ adı verilen bu bölümler sekiz adet “keh” adındaki dilimden oluşur. Günün ve gecenin eşit uzunlukta olduğu 21 Mart -Nevruz- yeni yılın ilk günüdür. Bu nedenle Nevruz Türk müziğinde ve edebiyatında da geniş yer tutar. Osmanlı İmparatorluğu, Selçuklu İmparatorluğu ve Anadolu beylikleri de İslamiyet’e geçişten sonra Nevruz’u sürdürdüler. Nevruz Osmanlı’da ve Selçuklu’da resmi bayramdı. Bu bayramın sümelek ve nevruziye gibi özel yemekleri de vardı. Nevruziye Manisa’daki Mesir macunu şenlikleri ile günümüze ulaştı. İslami boyutu olmayan ve esasında anemist ve teist ilkelere dayanan, şamanizmin izlerini taşıyan Nevruz, Alevi ve Bektaşi kültüründe de “Mart Dokuzu” adı ile kutlanıyor. Uygur’dan Balkanlara, Irak’tan Kırım’a kadar bütün coğrafyada Türklerin edebiyatında, folklorunda, mutfağında ve inanışlarında Nevruz önemli bir yere sahip.

Türk şairleri Nevruz’dan başına “muhterem” veya “sultan” sıfatı koyarak söz ederler. Bir diğer önemli nokta da, Anadolu’da Nevruz’un tarih boyunca toplumsal yaşamın her kesiminde aynı saygıyı görmesidir. Saray, halk, bölgesel otoriteler ve herkes Nevruz’u aynı bakış açısı ile algılayarak beraber kutlamıştır. Bu sayede Nevruz hem halk edebiyatında hem de saray çevrelerinde zenginlik kazanmıştır.

Türkler arasında İslam dışında Hristiyanlık, Musevilik, Budizm ve Şamanizm de var olsa da, Nevruz’un hepsi için aynı anlamı taşıması dikkat çekicidir. Keza SSCB de, Türkî toplumlar arasında dayanışmayı önleyerek, sınırları içinde üniformal bir kimlik sağlamak için tedbirler alırken, bu kapsamda Nevruz kutlamalarını yasaklamıştır. Orta Asya’da ve Kafkasya’da Nevruz kutlamalarının bugün bu derecede coşkulu olmasının bir nedeni de, budur.

İslamiyet’in yayılması ile beraber Nevruz dinden kısmen etkilenmiştir. Bu kapsamda bazı inanışlar doğmuştur. Tanrının yeryüzünü 21 Mart'ta yarattığı ve insanlığın atası kabul edilen Hz. Âdem' in çamurunun 21 Mart'ta karıldığı inanışı bu şekilde türemiştir. Aynı şekilde Nuh, Âdem, Havva, Yunus, Musa, Muhammed ve Ali ile de ilgili önemli gelişmelerin tarihini de 21 Mart ile ilişkilendiren inanışlar vardır.

Günümüzde, küreselleşme ataklarının tetiklediği makro milliyetçi akımların kışkırttığı etnik merkezli yaklaşımlar her tada, melodiye, renge ve simgeye sert ideolojik bir çerçeve kuruyor. Hâlbuki dünya tarihinde paylaşımın en kuvvetli olduğu bu çağda, herkesin güzelliklerin ve sevinçlerin paylaşıldıkça arttığını kabul etmesi lazım! Nevruz’u kutlayanlar ve Nevruz ile sevinenler, bilerek veya bilmeyerek çok kıymetli bir ortak noktaya sahipler. Bunu bilmeliler, buna sevinmeliler.

Bu noktadan sonra “Nevruz kimin” veya “Nevruz’u ilk defa kim kutladı” gibi sığ ve anlamsız sorulara cevap arayıp, o cevaplardan siyasi sonuç çıkarmaya çalışmanın hiçbir anlamı yok. Nevruz’u kimler kutluyorsa, Nevruz onlarındır. Nevruz’u kimler seviyorsa, Nevruz onlarındır. Paylaşmadan sevinmek, yarım kalır. İyilikler ve güzellikler egoistlikle değil, paylaşmakla değer kazanır.

Biraz daha kısası yok mu ?

NEVRUZ
(Azerbaycan, Hindistan, İran, Kırgızistan, Pakistan ve Özbekistan ile Çok Uluslu Ortak Dosya)

Nevruz; Kuzey Yarımküre’de bulunan ülkelerde, özellikle Türkçe ve Farsça konuşan topluluklar arasında yaygın olarak kutlanır. Farsça nev ve ruz kelimelerinden gelen Nevruz, ülkemizde Nevruz-i Sultan, Sultan Nevruz, Navrız, Newroz, Noruz, Mart Dokuzu, Gün Dönümü, Yılsırtı, Yumurta Bayramı gibi adlarla anılmaktadır. Yeni gün anlamına gelen ve bahar bayramı olarak da bilinen Nevruz, pek çok toplum için bir yılbaşı niteliği taşımaktadır. Nevruzun başlangıç tarihi Miladi takvime göre 21 Mart’tır.
Konar-göçer yaşayan toplulukların hayvancılık; tarım toplumlarının çiftçilik etkinliklerinin başlangıcı kabul edilen Nevruz, doğa ve evrene ilişkin bilgilerin kullanıldığı ve birçok uygulamanın gerçekleştirildiği uygun ortamı oluşturmaktadır. Bolluk ve bereket içinde yaşanması inancıyla gerçekleştirilen bu uygulamalar, aynı zamanda sosyal birliktelikleri de güçlendirerek kişiler ve toplumlar arasında aidiyet duygusunu arttırmaktadır.

Bayramlar; bireyleri ve toplulukları yakınlaştırarak bütünleştiren, unutulmaya yüz tutmuş değerleri yeniden gün yüzüne çıkaran ve gelecek kuşaklara aktaran ortak kültür bağlarını oluşturur. Baharın başlangıcı olarak yeniden doğuşu simgeleyen Nevruz, geleceğe dair umut, arzu ve temennileri de içinde barındırmaktadır. Nevruz ile yeniden doğan ve coşkuyla yenilenen sadece doğa ve tabiat değildir. İnsan da bedenen ve ruhen kendini temizler ve yeniler; böylece duygular ve fikirler de yenilenir. Bu yüzden Nevruz, doğadaki dirilişle birlikte bir bayram sevincini ve coşkusunu yaşatmanın yanı sıra insana dair umutları ve dilekleri de temsil etmektedir.
Nevruz bayramı ve kutlamaları; Anadolu’da sözlü kültürün, toplumsal uygulama ve ritüellerin, doğa ve evrene ilişkin bilgi ve deneyimlerin nesilden nesile aktarıldığı en uygun ortamlardan birini oluşturmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Nevruz, nesiller arası iletişimin en güzel örneklerinden biridir.
Bütün bayramlarda olduğu gibi Nevruz Bayramı’nda da temizliğin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Nevruz öncesinde evlerde ve sokaklarda genel bir temizlik yapılır. Kutlamalar sırasında insanlar temiz veya yeni kıyafetler giymeye özen gösterir. Nevruzun kutlama alanının adeta bir renk cümbüşü şeklinde süslenmesi, renkli kıyafetlerin giyilmesi, uçurtmaların uçurulması, çeşitli renklerdeki yumurtaların tokuşturulması, insanların büyük bir ateş etrafında toplanması ve ateşten atlaması Nevruz kutlamalarının karakteristik özellikleri arasında yer almaktadır. Nevruz kutlamaları sırasında kışın uğurlanması ve baharın karşılanmasını konu alan oyunların oynandığı da görülmektedir. Nevruz’da gerçekleştirilen ortak uygulamalardan biri de bir nevi fal olarak adlandırılabilecek çeşitli işaretlerin okunarak gelecek hakkında insanların gerçekleşmesini istedikleri dileklere ilişkin yorumlarda bulunmaktır.
Nevruz, 2009 yılında Azerbaycan, Hindistan, İran, Kırgızistan, Pakistan, Özbekistan ve Türkiye’nin ortak başvurusuyla İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine kaydedilmiştir. Nevruz’un UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine 2009 yılında ortak dosya olarak kaydettirilmesi farklı diller konuşan, farklı dinlere inanan ve farklı etnik kökenlerden gelen toplumlar arasında kültürel diyalog, saygı ve anlayış ortamının geliştirilmesi çalışmalarına son derece olumlu bir katkı sağlamıştır.

2010 yılında Uluslararası Türk Kültür Teşkilatı’nın (TÜRKSOY) koordinatörlüğünde Paris’te UNESCO Genel Merkezi’nde ve Strasburg Müzik ve Kongre Salonu’nda, 2011 yılında ise Birleşmiş Milletler (UN) Genel Kurulu Salonu’nda ve Washington’da Nevruz kutlamaları gerçekleştirilmiştir.

30 Mart 2012 tarihinde Nevruz Uluslararası Çalıştayı Gazi Üniversitesi’nde gerçekleştirilmiştir. Çalıştaya UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi’nde yer alan Nevruz dosyasına taraf Azerbaycan, İran, Kırgızistan, Özbekistan ve Pakistan’ın yanı sıra dosyaya taraf olmak isteyen Tacikistan ve Kazakistan’dan uzmanlar katılmıştır. Çalıştay süresince ülkeler başta Nevruz Kutlamaları olmak üzere 2009-2012 yılları arasında Nevruza yönelik gerçekleştirdikleri ve gerçekleştirmeyi planladıkları koruma çalışmaları hakkında sunumlar yapmışlardır. Projenin ilk aşaması kapsamında Genel Müdürlüğümüzce gerçekleştirilen alan araştırmaları ve görsel belgeleme çalışmalarından elde edilen veriler kısa bir belgesele dönüştürülerek çalıştayda ülkemiz tarafından sunulmuştur.
Çok uluslu Nevruz dosyasına paydaş olan ülkeler arasında işbirliğinin arttırılması amacıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı, UNESCO Türkiye Millî Komisyonu ve Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma Merkezi’nin katkılarıyla Ankara’da 30-31 Mart 2012 tarihlerinde Nevruz Çalışmaları Uluslararası Semineri düzenlenmiştir. Bu toplantıda, dosya paydaşı ülkelerin 2009-2012 yılları arasında yaptıkları koruma çalışmaları ve Nevruz dosyasının yeni üyelerle genişlemesi konusu ele alınmıştır.
Kamu kurumları, yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşları Nevruz geleneğini korumak ve gelecek kuşaklara aktarabilmek adına etkin bir faaliyet yürütmektedirler. Bununla birlikte, Kültür ve Turizm Bakanlığı özellikle yerel yönetimleri ve sivil toplum kuruluşlarını, ulusal ve yerel ölçekte Nevruz kutlamalarına katılmaları ve bu tür kutlamalar organize etmeleri yönünde teşvik etmektedir. Bu yönüyle Nevruz kutlamalarının ve onun çevresinde gerçekleştirilen çeşitli ritüellerin yaşayabilirliğine katkı sağlanmaktadır.

Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Milli Eğitim Bakanlığı arasında Nevruz kutlamaları ve etrafında şekillenen geleneklerin gençlere aktarımını sağlamak amacıyla bir protokol hazırlanmıştır. Bu protokol bağlamında her yıl okullarda öğrenciler arasında Nevruz konulu sergiler, resim, şiir ve deneme yarışmaları gibi sınıf dışı faaliyetler düzenlenmektedir. Ayrıca üniversiteler de festival ve kutlamalar gibi açık hava etkinlikleri ile sempozyum gibi bilimsel toplantılar düzenlemeleri yönünde teşvik edilmektedirler.
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu (TRT), Nevruz’a dair canlı yayınlar, belgeseller, nevruz konulu kısa filmler, belgeseller ve magazin programlarına yer vermektedir. Balkanlar, Kafkasya ve Orta Asya’ya yayın yapmakta olan TRT Avaz Kanalı, 21 Mart 2009 tarihinde Nevruz kutlamaları vesilesiyle yayın hayatına başlamıştır.
2008 yılında Üniversiteler ve Valiliklerin desteği ile yurt içi ve yurt dışından bilim adamlarının katılımıyla Ankara, Hakkari, Bitlis, Muş ve Batman illerinde Nevruz Konferansları ve Panelleri; ayrıca yerel kanallarda açık oturumlar düzenlenmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü’nce Ankara, İstanbul, İzmir ve Mersin’de çeşitli eserler sahnelenmiş, Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü’nce, çoğaltılan Nevruz Belgeseli ve Çizgi Filmlerin altyapısı uygun İl Halk Kütüphaneleri ve diğer kütüphanelerde gösterimi sağlanarak panel vb etkinlikler düzenlenmiş, Nevruz ile ilgili kitaplar alınmış, Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü’nce Bakanlığımız sanatçıları tarafından 4 ilde (Hakkari, Van, Tunceli, Bingöl) Nevruz Konserleri gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Türkçe, İngilizce, Almanca ve Rusça olarak hazırlanan CD’ler çoğaltılarak Türkçeleri lise ve dengi okullarda; diğerleri ise Dışişleri Bakanlığı ve Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü koordinatörlüğünde yurt içi ve yurt dışında dağıtılmıştır.

T.C Kültür ve turizm bakanlığı