TARİHTEN GÜNÜMÜZE TÜRK EĞLENCE KÜLTÜRÜ
Kültür bir algılama, yorumlama, süzgeçten geçirme ve yaşama biçimidir. İnsan; evreni, canlıyı ve maddeyi kendi hayat ilkeleriyle bağdaştırırken, ortaya çıkan bütün değeler kültür ürünü olarak adlandırılır. Uygarlık ve bilgi birikimi, kültür ile ölçülür. Kültür değerlerini ayrıştırıp bakıldığında, kişinin ve toplumun çok da farkında olmadan yaşadığı bir alanın ne kadar önemli olduğunu gözlemleriz..!
Bu araştırmada, Türk kültür değerlerinden “eğlence hayatımız” üzerinde duracağız. İnsanlığın eğlence anlayışı birbirine çok benzer özellikler gösterebilir. Bilgi ve öğrenme, ayrıntılara inildikçe kazanılır. Başlangıcından günümüze, neden, niçin, nasıl, nerede, niye ve kimlerle birlikte eğlendiğimiz o kadar ilginç ve önemli ki..!
Eğlenceyi yönlendiren başlıca alt alanlara baktığımızda olumlu ve olumsuz pek çok bağımlılık, tutku, oyun, yarış, tören, kutlama, gösteri, şölen, festival, karnaval, anma vb. etkinliklerle karşılaşırız. Bu etkinleri tamamlayan doğa, hayvan, eşya ve araçlar, eğlence hayatının vaz geçilmez unsurlarıdır. Dünya hayatının bir oyun veya bir eğlence olmadığı bilinmekle birlikte, insanlar ve havanlar bazen kendi sınıfları içinde ve bazen de hep birlikte eğlenirler... Eğlencenin içinde kara, su, hava ve ateş vardır. Yani canlının dört temel ihtiyacı... Bir başka deyişle eğlence, insan hayatın beşinci temel ihtiyacı gibidir..
Ulusal kültür tarihimizin temel kaynaklarından olan eğlence hayatımız, gelenek ve göreneklerimizle birlikte köklü değişimler yaşamıştır. Türk töresinin sözlü iletişim biçiminden yazılı ve kayıtlı biçime dönüşmesiyle ortak değerlerimizin, farklılıklarımızdan çok daha fazla olduğunu gözlemleriz. Ulusal kültürümüzün yaratıcısı olan halkımız, içinde yaşadığı coğrafya ve etkileşimde bulunduğu diğer ulusların toplumlarına bağlı olarak, mekan ve şartlara göre eğlence hayatını değiştirmiş ve hatta yeniden yorumlamıştır. Ancak, hiçbir zaman ulusal köklerinden koparamamıştır. Mankurtlaşmadıkça, kopması da mümkün değildir.
Ulusları farklı kılan temel başka özelliklerden de söz edilebilir. Bilimsel açıdan bakıldığında, ulusların genetik ve ruh özellikleri, psikolojilerinde ve davranışlarında belirleyicidir.
Ulusların, halkların, toplumların ve kişilerin eğlence anlayışı, birbirinden çok farklı olabilir. Fakat ulusal kimliği ve kültürü olan her ulusun hayatı algılama ve yorumlama biçimi, onun kültür değeri olarak bilinir. Her ulusun kimliği, kişiliği ve vicdanı, asırlar sürecinde kazanılmıştır ve ortak bilgi ve kavrama birikimi oluşturmuştur. Tıpkı karadan göllere ve denizlere akan ırmakların oluşturduğu, birbirinden çok farklı deltalar gibi...
Şamanizm Dönemi
Ulusların eğlence anlayışı da birbirinden farklıdır. Ancak, inanç ve vicdan, eğlencenin üzerinde çok etkili, yönlendirici ve belirleyiciliği hiç ölmeyen ve unutulmayan ilahi iki yasadır. Türklerin ilahlarına ulaşmasını sağlayan kahinlerinin adı, “Şaman”dır.
Şamanlık inancı, göçebe ve yerleşik olarak iki farklı mekanda yaşayan Türklerde, “ töre ve kut” değerlerinin mistik göstergesidir. Müzik ve folklor özelliğinin yanı sıra, “ inanmak, söz söylemek ve toplumsal değer ölçüleri yaratmak” gibi kuralları yerleştirmiştir. Türkler şair bir ulustur. Saz çalıp söz etmesinin nedeni, şamanlık geleneğinin doğal bir sonucudur. Türkler doğayı, renkleri ve özgürlüğü çok sever. Bunun nedeni ise, hem göçebe hem de yerleşik hayat düzenin sunduğu son derce bereketli yazlık ve kışlık kazanımlardır. Türkler egemenliğinden taviz vermez ki, bülbülün kafese mahkum edilerek gülden ayrılması gibi; yer yüzüne, içindekilere, gök yüzüne ve bütün bunların yaratıcısına, Türk Ulusu aşıktır. Bu aşk, töre olmuş ve bin yıllarca devam ederek Türk milletinin genetik özelliği durumuna dönüşmüştür. Öyleyse bizim eğlence hayatımızda inanç, vicdan, kut ve töre ile doğa, hayvan, hareket ve canlılık vardır. Tarihimizin başlangıcına dönüp baktığımızda, belgelere yansıyan bilgiler diyor ki, “ … Asya Türk tesiri, folklorunun kıtaya şamil durumu [hakkında] ne yazılsa, [ne araştırılsa] Türk gözüyle (…) [bakılmalıdır.] Sir Aurel Stein, Sven Hedin, Grünwedel, A von le Cok gibi batılı araştırıcılar ile Orta Asya Türk kültürü üzerindeki (…) pas silinmiye başladı…” 1
Türk mitolojisi, Türk inancını ve hayat tarzını doğal olarak etkilediğinden, eğlence biçimlerinde mitolojik unsurlar çok belirgindir. Örneğin Ergenekon Destanı, nevruz şölenlerinin kutlanmasında doğrudan etkilidir. Türk düğün ve evlenme törenlerinde de mitolojik figürler oldukça belirgindir. Nevruz ateşi geleneğinin temelinde, dağı eritip delme, yol açma durumu yorumlanırken, Kaşgarlı Mahmut’un (Divanû Lügat-it-Türk ) aktardığına göre, “ büyük ve ortanca kardeşler etvlenerek törkünü (=baba ocağını) terk ettikten sonra, törkünde ocak bekçisi olara en küçük kardeş kalırmış. Kırım ve Nogay Türkleri’nde bu gelenek aynen muhafaza ediliyor” 2 Bunun gibi örnekleri Dede Korkut Destanlarında da bulmak mümkündür. Nevruz kutlamalarında ateş yakıp üzerinden atlanması, Türklerde ateşin kötülükleri gidermesi efsanelerine dayanmaktadır. Hastanın alazlanması (Alas), şaman davulunun ateşte kurutulması, Azeriler, Başkurtlar, Kırgızlar, Kazaklar, Yakutlar ve Altay Türklerinde “ ataların yaktığı ocak” adıyla kutsanması ve ateş karşısında and içilmesi törenleri, eğlence ve kutlamalarda mitoloji ve destan kaynaklarına bağlılığın kanıtları olarak dikkatleri çekmektedir.
Türk eğlence kültürü üzerindeki diğer bir önemli etki ise mevsimlerdir. Nevruz kutlamaları, aynı zamanda bahar bayramının ve yeniden dirilişin coşku ve şükrüdür. Türk inanç geleneğinde yer ve gök tanrısına bağlılık ve ona yöneliş pek çok folklorik motifleri gelenekselleştirmiştir. “ Gök, insanların yaşantısında en önemli unsurdur. Bu yüzdendir ki, Uygurlara kadar bütün Türk topluluklarının reisleri yahut kağanları Tengri ve bunun yanında Göğün Oğlu unvanlarını almışlardır. [Hunlar, Göktürkler ve Uygurlar’da ]toprak ve su da, en az gök kadar geleneklerde tesir göstermiştir. (…) Çin kaynaklarında, Shıh Chi kitabında; senenin ilk ayında kabile reisleri toplanarak kendi ataları, gök ve yer için ibadet ederler; sonbaharda atlar şişmanladığı zaman, yine büyük bir toplantıyı Tai-lin’de yaparlar ve aynı zamanda bu toplantıda nüfus sayımı yaparak şahısların vermekle yükümlü oldukları nüfus vergisini toplarlar. (…)Yine aynı devrin bir başka Çin kaynağı olan Huo-Han-shu (M.Ö. 206-M.S. 220) kitabında ise şu bilgiler vardır: Hsiung-nu’ların [Hunlar] üç tane ejderha festivali vardır ki, gök için ibadet ettikleri bu festivaller senenin birinci, beşinci ve dokuzuncu aylarının wu gününde yapılır (…) .Bu festivalden istifade ederek toplanan kabile reisleri aynı zamanda devletin işlerini de görüşürlerdi. Onlar kendilerini at ve deve yarışları yaparak eğlendirirdi.”3
Yukarda söz konusu olan festivaller aynı zamanda Yeni Yıl Festivali, İlkbahar Bayramı ( 21 Mart) ve Şükür Bayramı olarak Türk boylarında yaygın olarak kutlanmaktadır. Hunlar’dan sonra Uygur Türkleri de geleneksel Türk kut ve törenlerini sürdürmüşlerdir. “ Uygur kağanı beylerini ve halkını Tojen Irmağı kıyısında toplayıp Gök Tanrı’ya kurban sunduğu hakkında Çin kaynaklarında bilgi vardır. İlkbaharda kutlanan diğer bir bayram da sürücüleri [sürü çobanlarını] otlatmağa çıkarma ayı olarak kabul elden ve 9 Mayıs’ta yapılan Örüs sara bayramıdır. (…) Ötüken Uygurları (…) bir batı kaynağı olan Ebu Dülef’in Seyahatnamesi’nde bir kayıt vardır: Uygurlar gök kuşağı gördüğü zaman şenlik yaparlar.İbadetlerini güneşin battığı tarafa yönelerek yaparlar” denilmektedir.4
Uygurların Turfan merkezli yeni devletinde görev yapan Çin elçisi ang-Yen-te’nin (M.S.840) seyahatnamesinde de “ k’ung-hou (
uz) kullanırlar. (…) atlara binerek ok atmak, (…) [İlkbaharda] seyahat etmek, çeşitli yaratıklara yay çekip[avlanma] ok atarlar. (…) Üçüncü ayda Han-shıh (=Soğuk Yemek Festivali) kutlamaktadırlar. [Bu festivalde] evin içindeki yahut dışındaki bütün ateşler söndürülür ve yirmi dört saat içinde yeni bir ateş yakılmaz. Bir gün önceden hazırlanan soğuk yemekler yenilirdi. Tung-chıh [Kış Festivali] 21 Aralık’da meydana gelir. (…)Uygurlar gümüş ve pirinçten kaplar yaparak su doldururlardı. Onlar birbirlerine suyu fışkırtarak yahut atarak spor(= Ya yang-ch’i ch’ü-ping) yaparlardı. (…) Wang Yen-te’nin spor diye vasıflandırdığı bu hareketlerle serinlemekten başka belki de eski bir şamanizmin kalıntısı olarak yağmur yağdırmakla da ilgili [yağmur duası] olabilir. Bu kaynaga göre [Uygur Hakanları] İlkbahar Bayramı [Yaz Festivali-Nevruz] ayininden sonra suya girerler ve halk ikiye ayrılıp, birbirilerine su serpip taş atarlarmış.” 5 Göktürk ve Uygurlar’da şaman fiğürleri ve oyunlarından bazıları şunlardır: Uçan Şaman, Falcı Şaman, Kadın Şaman, Kara Şaman, Kartal Şaman, Kerkes Kuşu Şaman, Hyvan Ruhlu Şaman, Köpek Şaman ve Kurt Şaman.Götürkler ve Uygular’da toy, (= resmi törenler) merasimleri eğlence kültürünün bir başka boyutudur. Toylarda “ doğum, beğ oğlunun ilk avı, tahta çıkma, bir felaketten kurtulma ve elçi kabulü gibi sebeplerden dolayı yapılıyordu. (…) Wang Yen-te’nin, Uygur kağanı Arslan Han tarafından kabul merasimi (…) bir toy merasimini andırmaktadır: Bir tarafta bir kişi, taştan bir çan tutuyordu. O seremoninin başlaması için taşa vurdu. Kral-Han- bu çanın sesini duyduğu zaman eğildi. Sonra oğlu, kızı, yakın akrabaları, etrafını çevreleyerek eğildiler ve hediyelerini aldılar. Bundan sonra müzik, içki, ziyafet ve aktörler tarafından gece oynan bir oyun vardı.” 6 Tespiti de göstermektedir ki, Türklerde toy ve eğlence devlet geleneğiyle yaşatıla gelmiştir.
Türk eğlence kültürüne etki eden masal, efsane ve destan kaynaklarını başlıklar halinde dizinlersek; Oğuz Destanı, Alper Tonga Destanı, Dede Korkut Hikayeleri, Keloğlan, Deli Dumrul, Hızır ve İlyas, Geyik, Kurt, Doğan, Kartal, Don [Şekil ve Kişilik] Değiştirme, Göğün Oğulları, Güneş, Ay, Yıldız, Serap, Ebe Kuşağı, Dünya, Yer, Toprak, Su, Yıldırım ve Şimşek, Rüzgar, Dağlar, Ulu Irmaklar, Deniz, Okyanus, Göl ve Sazlıklar, Ağaçlar, Ateş, Diğer Hayvanlar, Kuşlar, Ejderhalar, Rüyalar vb… Bu kaynaklar Türk’ün eğlence hayatında çok önemli figürler olarak çeşitli gelenek, görenek oyun ve müzikli danslara yansımıştır. Türkiye’de oynanan hayvan figürlü danslar hala vardır. Örneklemek gerekirse, “Yapma At, Turna Barı, Koç Halayı, Laçin Barı, Kartal Halayı,Kartal Oyunu, Tavuk Barı, Ceylani, Yedi Deve, Ayı Oyunu, Horon (Hamsi Balığı Titremesi,) Pisik, Köse Oyunu, Tülü Kabak Oyunu, Deve Düzme Oyunu,Deveci Oyunu, Tilki Oyunu, Bağ Bozumu Şenliği, Koç Katımı Oyunları, Fare Oyunu, Tavşan ve Avcı Oyunu,Kirpi Oyunu, Katır Oyunu ve Sinkurdu Oyunu” 7 Anadolu’nu çeşitli yörelerinde oynanmaktadır. Orta Asya ve Anadolu’nun bazı yörelerinde oynanan kaçma-kovalama nitelikli Gök-Börü, Kız-Börü ve B**** oyunlarıyla, bir çeşit atlı hokey oyunu olan Çögen, bir savaş oyunu olan cirit atma günümüzde aktif olarak Orta Asya ve Türkiye’de oynanmaktadır.
Gök-Börü oyunu, kesilmiş ve içi temizlenmiş bir oğlak veya hayvanı, eğeri ile bacakları arasına sıkıştıran ve dört nala koşan bir atlının, kendini kovalayan atlılara sınırlanmış bir alan veya alanda bir turu tamamlayarak puan alması biçiminde oynanır.
Yine bir av ve savaş oyunu olan Bürküt Oyunu, özellikle Orta Asya Türk ülkelerine yaygındır. Kazaklar ayrıca, her yıl Bürküt (=Eğitilmiş Kartal) adına düzenlenen av merasimleri tertip edilmektedir.
Türklerin en dikkat çeken sporu, muhakkak ki tokmaktır. Bu oyun, bugünkü futbolun babası olup, Orta Asya'da çok makbul bir spordu. Meşhur Ali Kuşçu'nun kısaltarak Türkçeye çevirdiği Tarih-i Hata ve Hoten adlı, aslı o taraflara giden İranlı bir tüccar tarafından yazılmış eserde; Türklerin öküz ödünü şişirip, ayak topu oynadıkları, yahut ata binerek değnekle bu topa vurmak suretiyle müsabakalar düzenledikleri nakledilmektedir. Tokmak veya Tepük aslında, tabanı kösele olmayıp, üstü gibi deriden yapılmış kısa konçlu bir çeşit çizmenin adıdır. Öküz ödünden yapılmış top oynanırken, ayağa bu giyildiği için adına tokmak oyunu denilmiştir.Prof. Dr. Tuncer Gülensoy, ‘‘Türk spor kültüründe ‘tepük' olarak adlandırılan futbolun Türkler tarafından ne zaman oynandığı kesin olarak bilinmese de en az bin yıldan beri oynandığı kesin. Çünkü 11'inci Yüzyıl'da yazılan Divan-ü Lügati't Türk'te‘‘ ‘tepük', ‘kurşun eritilirek oval şeklinde kalıplara dökülür ve üzerine keçi kılı, keçe veya başka birşey sarılır. Bu büyükçe topla ayakla teperek oynanır' ifadesi yer alıyor. Tarih-i Timur adlı eserde de Türklerin içi hava ile doldurumuş kuzu derisinden yapılan topu ayakla oynadıkları, bu topa el değdirmenin, çizgiden çıkarmanın yasak olduğu yazılıdır.’’ tespitinde bulunmuştur. (
Bağlantıyı görüntüleme izniniz yok, görüntülemek için:
Giriş yapın veya üye olun.
)Seymenlik, İslam ve Ahilik
Türkçe’ de; yöresel olarak Türkmen oymaklarında, “say” veya “saya” çobanların- dervişlerin çocuk ve gençlerle birlikte, bir tören eşliğinde, koyun sürüsü sahiplerini ziyaret etmelerine denir. [Bkz. yukarıda : Örüs sara bayramı]
Bu ziyaret sırasında, bahşiş toplanır ve toplanan bahşişlerle gece, çobanlar kutlama yaparlardı. Bu tören, “Saya Bayramı” olarak bilinir ve kuzunun, ana karnında canlanıp tüylendiği zaman olan, Ocak veya Şubat ayı içinde kutlanırdı.
Saya bayramını yapanlar, düğün törenlerinde cirit, zeybek, tehlikeli at oyunları, güreş vb. oynarlar, düğün günü gelinin kapısının önünde topluca çeşitli gösteriler düzenleyerek gelini evinden alır ve güvenliğini sağlayarak, güveye teslim ederler. Bu törenler günümüzde, Kırşehir, Tokat, Ankara, Kayseri, Maraş ve Antep’te düzenlenmektedir.
Ahilik teşkilatı içinde sayacılar, yahut saymanlar veya seymenler (=seğmenler); bayram, düğün, özel günler, toplantılar vb. resmi özel törenlere, özel giysileriyle atlı ve silahlı olarak katılan sivil toplum gücü (=milis) olarak değişim ve dönüşüm üstlendiler.
Türkçe’de “saylamak” seçmek demektir. Saylav, (=vekil) ise seçilen olarak adlandırılır. Eskiden sürüyü güdenler, seçkinler, seçilmişlerdi. Seçkinlerin çoğu çobandı ve sürü gütmüşlerdi.
Türkçe’de “Seğ”- “sak” uyanıklık, hareketlilik, akıncılık ve habercilik anlamını da bildirir. Göz seğirmesi, gözün hareket etmesi demektir ve bir haberciyi de çağrıştırmaktadır. Seğirmek; at ile birlikte hareket etmek, saldırmak hücum etmek anlamını da taşır.
Giyimleri ve Ergenekon destanındaki Asena, Aşana, Astana (=Bozkurt) mitolojisi nedeniyle yol gösterici uyanık ve yiğit sürü çobanlarıydılar. Anlam kayması nedeniyle veya önderlik eden, önden giden anlamına, “kurt” sıfatı da verilmiş olabilir.
Yukarda çeşitli sözcüklerle, değişik anlamları ve çağrıştırmaları üzerinde durulan Seymenlik geleneği ve törenleri , Türk devlet teşkilatında iktidar değişimine öncülük eden [devir telsi töreni yapan grup] ve aynı zamanda gerektiğinde göç ve akınlarında öncülük yapan seçilmiş görevlileri ifade eden bir unvan idi. Bu unvanın kaynağı ise Şamanlığa kadar gitmektedir.
Seymenliğin, çobanlık ve rehberliği (=izciliği), Örüs sara bayramının bir devamı olarak dönüşüme uğrayıp yaşatıldığı ihtimali çok yüksektir.
Türklerin İslamiyet’e girmelerinden sonra, Ahiliğin etkisiyle “sivil güvenlik görevlisi” sorumluluğu verilerek, yerel ve bölgesel sivil güvenlik görevlileri teşkilatına dönüştürülmüş olabilir.
Bu konuda Enver Behnan ŞAPOLYO, “ Seymen düzülme âdeti beş on kişiye ait bir topluluk değil, Orta Anadolu Türklerinin müşterek bir galeyanıdır. Selçuklu devletinin Konya'da Osmanlı devletinin Söğüt'te kuruluşu bu ananeye çok benzemektedir. Selçuklu aynı şekilde atlı seymen alayları önünde, bir torbadan bir çocuğa ok çektirilmek suretiyle, kendi okunu çekerek bey olmuştu. Osman Bey ise, yine atlılar karşısında bir ak keçeye oturtularak. Dokuz defa havaya kaldırılarak karargâhta dolaştırılmıştı. Kımızlar sunulup, and içilerek Bey tanındı. Bu muhakkak ki, Seymen alayı, eski Türklerden kalma bir âdettir, vardır. Rumelide ‘Seğmen bekçi, muhafız’ mânasında kullanılmaktadır.” 8 tespitiyle, geleneğin dönüşüm sürecine ışık tutmaktadır.
Ahilik (Akı=Kardeşlik) Teşkilatı, Türkleri İslam dini ile kaynaştırmak için Türk düşünürleri ve evliyalarınca geliştirilmiş sivil toplum kuruluşudur. Göçebe hayat tarzı ile yaşmayı seven Türkler, yeni fethettikleri coğrafyalarda yerleşik düzende yaşayan halk ile uyumlu bir birlik sağlayabilmek için Ahilik sistemini örgütlemişlerdir. Şaman inancı ile İslam inancı arasında bir geçiş köprüsü de kuran ahilik, özellikle Selçuklu Devleti’nin Anadolu’da yerleşmesini kolaylaştırmıştır. “ Ahilik, İslam inancı ile Türk örf ve adetlerini kaynaştıran bir düşünce sistemidir. (…) Fertler, işçi-işveren, üretici-tüketici, kadın-erkek, genç-yaşlı vb.(…)arasında uzlaşma ve diyalog” 8 kurulmasını sağlamış ve meslekler ile iş ve üretimi temel ahlaki kuralara bağlayarak, insan hak ve hürriyetlerinin ekonomi, dünya ve ahret ile birlikte düşünülmesi felsefesini veya sosyal örgüsünü yaymıştır. Ahi birlikleri özetle siyasi, ekonomik, sosyal, eğitim ve kültür hayatını yönlendirerek, Osmanlı Devleti’nin kuruluşuna büyük katkılar sağlamıştır.
Ahilikte, “ yaren sohbetleri, ziyafet toplantıları, üçgünler toplantısı, mevlüt, çıraklık, kalfalık ve ustalık törenleri”9 gibi yarı resmi eğlenceler gerçekleştirilirdi.
İslamiyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü
İslamiyet’ten önceki Arap toplumu içindeki yozlaşma, insanı ve dini değerleri yıkıcı bir sürece ulaştığında bile, şiir ve müzik Arap toplumunun sosyal hayatını ve geleneklerini etkilemekteydi. Özellikle Medine ve Mekke’de, Arap ibadetlerine de yansıyan müzik ve eğlence, ordulara moral verme, zafer kutlamaları, kervan karşılama ve düğünlerde yaygındı. Bizans ve İran müzik ve eğlence anlayışıyla da kaynaşan cahilliye dönemi Arap eğlence kültürü, müzik ve kadın danslarıyla Emeviler döneminde bir sektör olmuştur: “ Şarkıcılığı meslek edinen bu kimselerin pek çoğu kadınsı erkeklerden [köçek] oluşmaktaydı. Emevi Devleti’nin başlangıcında haftanın belirli günlerinde ve belirli evlerde eğlence tertipleyen bu kimseler bir müddet sonra açık konserler vermeye ve şehirlerarası seyahatler yapmaya başlamışlrdır. Bu tür faaliyetlerin artması aynı zamanda toplumda kabul görmesi anlamına da gelmekteydi. (…) Başlangıçta amatörce belirli törenlerde icra edilen faaliyetler artık profesyonelce yapılmakta, yapılan iş hem toplumda hem de devlet erkanında karşılığını bulmaktadır. Hatta Hac gibi kutsal bir ibadet dahi müzisyenlerin faaliyet alanına girmişti. Hac’da görülen güzel hanımlar, müzisyenlerin şarkılarına söz oluyordu. Saraylarda icra edilen musiki oturumları pek çok kepazeliğe sahne oluyordu. Artık toplumda bazı işler yolunda gitmiyordu.” 10
Türklerin VIII. Yüzyılın sonunda İslamiyet ile tanışması ve XI. yüzyılda Müslümanlarla kaynaşması, sosyal ve kültürel hayatında ve Türk töresinde çeşitli değişimleri de beraberinde getirmiştir. Fakat eğlence anlayışında tahribat daha çok şehirleşme ile büyük yerleşim yerlerinde başlamıştır. Tahribata uğramadan önceki Müslümanlık dönemlerindeki durumu özetlemek gerekirse yine, Divan-ı Lügati’t-Türk’e bakmalıyız: “ Çocuk oyunları [olarak listelemek gerekirse] Boynuz Boynuz, Salıncak, Aşık Oyunu, Köçürme oyun veya Ondört oyunu, Tepük, Ceviz Oyunu, Kayak, Çelik-Çomak, Kuzurcuk, İtiş veya Ütüş, Karaguni’[dir. Ayrıca, Oğul Toyu, Kız Toyu, Beşik Toyu, Ad Verme, Galpak Toyu veya Saç Kesme, Diş Çıkarma, Sünnet, Okula Başlama, Askere Gitme ve Dönme, Gelin Toyu gibi kutlamalardan da söz etmek gerekir.] Yarış ve sportif oyunlar[ ise,] At Yarışları, Güreş, Çevgan, Yuwmak (=Top Yuvarlamak), İlişdi (=Basketbol,) Ok Atma ve yay kurma müsabakaları[dır.] Düğünler ve bayramlar; Yağmalı Toy, Küden, Bıçış [Hediyesi,] Halay, Mendiri,; Bayram, Er yıpladı (=Cambazlık,) Yalnğu (=Salıncak,) ; içkili eğlenceler, ziyafetler, vegece hayatı [eğlencelerinin başlıcaları ise,] Kımız, Süçik (=şarap,) Ketsem (= gece ziyafeti,) Şenbuy (=içkili gece ziyafeti,) Suğdıç, Süçrük, Bilmece, Kızlar Kubzaşdı(=Cariyeleri Kopuz çalması.) Netice olarak şunu söyleyebiliriz ki, çok çeşitli tesirlere rağmen Türk toplumu, diğer hususlarda olduğu gibi, oyunlar ve eğlenceler konusunda da milli kültürünü korumuş ve bir kültür devamlılığı göstermiştir.” 11 Orta Asya ve Anadolu’nun bazı yörelerinde oynanan kaçma-kovalama nitelikli Gök-Börü, Kız-Börü ve B**** oyunlarıyla, bir çeşit atlı hokey oyunu olan Çögen, bir savaş oyunu olan cirit atma günümüzde aktif olarak Orta Asya ve Türkiye’de oynanmaktadır.
Gök-Börü oyunu, kesilmiş ve içi temizlenmiş bir oğlak veya hayvanı, eğeri ile bacakları arasına sıkıştıran ve dört nala koşan bir atlının, kendini kovalayan atlılara sınırlanmış bir alan veya alanda bir turu tamamlayarak puan alması biçiminde oynanır.
Yine bir av ve savaş oyunu olan Bürküt Oyunu, özellikle Orta Asya Türk ülkelerine yaygındır. Kazaklar ayrıca, her yıl Bürküt (=Eğitilmiş Kartal) adına düzenlenen av merasimleri tertip edilmektededir.
